Deze reportage van Sander Barrez verscheen oorspronkelijk op De Wereld Morgen.
De standpunten in opiniestukken zijn niet noodzakelijk identiek aan de redactionele lijn van ChinaSquare. De verantwoordelijkheid voor de inhoud ligt bij de auteur.
Welkom in het land waar dansgroepen ‘s nachts de straten vullen, de make-up wit is en enkele jaren genoeg zijn om bergen te verzetten. Waar vuile steden vol smog in ijltempo veranderen in groene, stille oases die hun gelijke niet kennen. Waar de werkcultuur een deel van de jeugd vervreemdt, Belgisch bier standaard te verkrijgen valt en de smurfen populairder zijn dan in België. Jazeker, China is meer dan enkel een economische reus.
“Of ik vind dat alle mensen in China op elkaar leken?” Dat moet zowat de eerste vraag zijn die een groep studenten Engels voor me had bij aankomst. De verschillen waren nochtans opvallend. Zelf vonden zij dat Europeanen nogal op elkaar leken. Mijn wereldbeeld stond meteen op z’n kop. De toon was gezet.
Zwartwitdenken
Over Europese actualiteit is nuance mogelijk. Een bericht over de plundering van het Globale Zuiden kan moeiteloos verschijnen naast een bericht over de fantastische technologische ontwikkeling die het kapitalisme heeft gebracht. Een bericht over de medeplichtigheid aan de genocide in Gaza, laat nog steeds toe om iets te vertellen over de geneugten van de Europese sociale welvaartsstaten.
Voor landen waarmee onze regeringen op gespannen voet staan, ligt dat moeilijker. China is een dictatuur, zonder vrijheid. Punt. Een ander verhaal brengen is lastig, maar misschien niet onmogelijk. Wat denken Chinezen er zelf over? Wat kunnen wij leren van een land dat zelfs het Witte Huis nerveus maakt? Ik trek naar China om in gesprek te gaan met de mensen die er effectief wonen. We zetten onze eendimensionale bril af en worden geconfronteerd met een totaal ander land dan wat ik via onze media ken. Wie China echt ziet, laat het nooit meer los.
Aardverschuivingen
De Belgische steden die ik ken sinds mijn jeugd zijn in dertig jaar niet zo heel gek veranderd. Mocht ik opgegroeid zijn in China zou dat wel even anders zijn. Zo goed als niets zou nog hetzelfde zijn. Welkom in Nanchang, een stad met 5 miljoen inwoners, waar in ons land niemand al van heeft gehoord. Naar Chinese standaarden is het niet eens een grote stad.
Voor 2000 stonden hier lage appartementsblokken van hoogstens zes verdiepingen. Zonder liften was hoger bouwen verboden. Daarna is het snel gegaan. Wolkenkrabbers verschenen als paddenstoelen uit de grond. Tot boven de 300 meter gaan de torens hier nu de lucht in. Vandaag wordt er hier en daar nog gebouwd, al is de stad praktisch af. Een ware metamorfose heeft zich hier voltrokken.
Ondanks dat je hier met een miljoenenstad te maken hebt, krijg je niet die indruk als je rondwandelt. Overal zijn langs het water grote parken aangelegd. Daarenboven staan er langs iedere straat bomen en ander groen aangeplant. Hoewel de thermometer vlotjes de 40 graden aantikt, is alles minutieus geïrrigeerd en bijgeknipt zodat het lijkt dat de hele stad enkel daar mee bezig is. Ook dit was vroeger allemaal anders. Langs de rivier stonden kleine huisjes en het water was vervuild. Waar bouwpromotoren in onze steden vechten om de laatste stukken groen om te zetten in beton, maken ze hier de omgekeerde beweging. Groene steden vol water die werken als spons. Nanchang kreeg dan ook niet voor niets een International Wetland Award.
996-007
Waar ik in België het gevoel krijg enkel rijke mensen nog rijker te maken als ik hard voor een bedrijf werk, gaat er in China toch net iets anders achter schuil. De hele cultuur is doordrongen van het idee dat het land dient opgebouwd te worden. We doorkruisen aan 300 km/u het land met hogesnelheidstreinen die nog maar net operationeel zijn, op de eerste vakantiedag zien we een massa ouders hun kinderen meenemen naar gratis pas geopende musea, en overal waar we komen brandt de vraag op ieders lip: ‘Wat vind je van China?’. Iedereen wil kunnen delen in de trots van het verrichte werk.
Die trots komt ook terug in de zorg voor het openbare domein. Straten zijn niet enkel groen en in goede staat, maar ook proper. In Jingdezhen de hoofdstad van het porselein zijn zelfs de lantaarnpalen van porselein. In België zou het een kwestie van dagen zijn tot het porselein in duizend stukken zou breken.
Dit alles komt niet zonder negatieve gevolgen. Het gevoel van samen iets groots op te bouwen, slaat over in een helse werkcultuur. 996-007, noemen de Chinezen het zelf. Zes dagen per week werk je van negen uur ‘s ochtends tot negen uur ‘s avonds (996), en de zevende dag rust je uit (007). Officieel is deze regeling sinds 2021 illegaal, maar de cultuur is er stevig van doordrongen. Elk moment van de dag is er om productief te zijn. Op sommige jobs wordt ‘s avonds voedsel aangeboden om werkers langer te laten doorwerken, of ze krijgen een taxirit aangeboden als ze langer blijven.
Toch aanvaardt niet iedereen de gang van zaken. Officieel duurt de werkweek 40 uren in China en vooral bij jongeren doet zich een nieuw fenomeen voor. Sommige zien zich als ‘Tangping’, wat zoveel als ‘platliggers’ betekent. Ze trekken naar steden zoals Jingdezhen, openen een kleine winkel en proberen te breken met de rat race.
Voor jonge ouders die zich volop in het werk storten, is er het voordeel dat hun kinderen de enige kleinkinderen zijn van beide grootouders. Ouders helpen dan ook graag een handje opdat de kinderen het hoofd boven water houden.
Veiligheidscultuur
Op stap zijn in een grote stad kan veiligheidsrisico’s met zich meebrengen. Op café in China zijn het echter de Kroaten waarmee ik op café zit, die nog het meest voor ambiance zorgen. ‘Jebeni moron!’
Het goed onderhouden openbare domein straalt vertrouwen uit en mensen die op straat leven of bedelen heb ik nergens gezien. Na navraag, krijg ik te horen dat dat iets uit het verleden is. ‘Was dat in België ook maar het geval’, denk ik bij mezelf. Eén Chinese vrouw staat versteld als ik haar vraag of ze geen schrik heeft om ‘s avonds buiten te wandelen. ‘Waarom?’ ‘Het is hier rustig en veilig.’
Uiteraard kan je niet om de duizenden camera’s heen die op iedere hoek van de straat staan. Chinezen kijken er amper naar op, en hoewel het ook in Europa meer en meer de standaard wordt, oogt het toch bijzonder.
Een ander opvallend verschil is de omgang met drugs. Waar het gebruik ervan in Europa wordt opgehemeld in de populaire cultuur, wordt een artiest die een keer marihuana rookt van alle platformen gegooid. Na navraag dringt het tot me door dat ze de gevolgen van de opiumoorlog hier nog lang niet vergeten zijn.
Tot slot zijn sommige straffen een pak strenger dan bij ons. Zeker als je andere mensen in gevaar brengt. Dronken rijden levert je hier zo goed als zeker een gevangenisstraf op. Dat is toch een andere insteek dan bij ons.
Wit, rijk en mooi
‘Wit, rijk en mooi’, volgens het Chinese populaire gezegde is dat wat mannen zoeken in een vrouw. Omgekeerd zouden vrouwen op zoek zijn naar iemand die ‘groot, rijk en mooi’ is. Als westerse toerist kan het best leuk zijn om ondanks de taalbarrière steeds handjes te mogen schudden en vragen om op de foto te gaan. Daarnaast zijn er regelmatig mensen die je gratis eten, drank en geluksbrengers toestoppen.
Het dringt pas later tot me door dat hierachter fundamenteel een ongelijkheid tussen stad en platteland schuilgaat. Waar mensen op het platteland gemiddeld kleiner zijn en meer gebruind door in de zon te werken, verkopen ze in alle shoppingcentra in de steden zonblockers en paraplu’s om je witte huid te beschermen.
Wanneer vrouwen, en af en toe ook mannen, make-up dragen is deze dan ook wit. Over het algemeen valt op dat de meeste vrouwen geen make-up dragen. Of er een verband is met de objectivering van de vrouw die minder aanwezig is in de populaire cultuur zou interessant zijn om te onderzoeken. Porno en prostitutie zijn trouwens verboden in China.
Wat daarentegen nog uitgesprokener is dan bij ons is het smartphonegebruik. Zelfs in grote dancings zitten mensen rond een tafel op hun telefoon. Op het centrale scherm verschijnt tussen de optredens een code waarmee je in gesprek kan gaan met de rest van de zaal. Telefonisch weliswaar.
Democratie
‘Of China een democratie is?’, vraag ik. Lily, een studente Engels, vertelt trots dat ze lid is van de Communistische Partij van China (CPC). Dat is niet zo evident, legt ze uit. ‘Je moet goede punten halen op school, voorbeeldig zijn en een traject van een jaar doorlopen’. Op het plein waar we staan laat ze me een bord zien van de communistische partij. Hier verzamelen we adviezen over wat er met de stad moet gebeuren, legt ze uit. Op het bord hangen papiertjes met suggesties. ‘Op deze manier proberen we de bevolking te consulteren’.
Niet helemaal overtuigd, leg ik de vraag ook aan Amy voor die als journalist werkt. ‘Ik ben zelf nogal kritisch ten aanzien van mijn eigen regering’, begin ik aan het gesprek. Haar antwoord verrast me: ‘Ik vertrouw onze overheid volledig, ze hebben het land vooruit geholpen’. ‘Vertrouwen is goed, maar controle is beter’, zo schiet er mij spontaan te binnen. Ik leg uit dat veel mensen in België het een slecht idee zouden vinden als we één partij de macht zouden geven. Amy legt uit dat er enerzijds verkiezingen zijn waar je op personen stemt en anderzijds de partij is. Wanneer ik begin uit te leggen hoe de particratie in België werkt, schiet ze in een kramp. ‘Dus je mag maar één keer stemmen om de zoveel jaar en daarna beslissen partijvoorzitters soms helemaal zelf? Dat lijkt op een dictatuur, zonder democratie in de partij werkt het niet’.
China is het land waar je een elektrische auto mét rugmassagefunctie in het shoppingcentrum kan kopen en schildpadden een delicatesse zijn. Het is er anders, fascinerend en complex, maar het biedt een blik op de toekomst waar we als Europeanen een hoop van kunnen leren.
