Deze reportage van Sander Barrez verscheen oorspronkelijk in De Wereld Morgen.
De standpunten in opiniestukken zijn niet noodzakelijk identiek aan de redactionele lijn van ChinaSquare. De verantwoordelijkheid voor de inhoud ligt bij de auteur.
Welkom in het land waar dansgroepen ‘s nachts de straten vullen, de make-up wit is en enkele jaren volstaan om bergen te verzetten. Waar vuile steden vol smog in ijltempo veranderen in groene, stille oases die hun gelijke niet kennen. Waar de werkcultuur een deel van de jeugd vervreemdt, Belgisch bier standaard te verkrijgen valt en de smurfen populairder zijn dan in België. Jazeker, China is veel meer dan enkel een economische reus.
“Of ik vind dat alle mensen in China op elkaar leken?” Dat was waarschijnlijk de eerste vraag die een groep studenten Engels me bij mijn aankomst stelden. De verschillen waren nochtans opvallend. Zelf vonden zij dat Europeanen nogal op elkaar leken. Mijn wereldbeeld stond meteen op z’n kop. De toon was gezet.
Zwartwitdenken
Over Europese actualiteit is nuance mogelijk. Een bericht over de uitbuiting van het Globale Zuiden kan moeiteloos verschijnen naast een bericht over de fantastische technologische ontwikkeling die het kapitalisme heeft teweeggebracht. Een bericht over de medeplichtigheid aan de genocide in Gaza laat nog steeds toe om iets te vertellen over de geneugten van de Europese sociale welvaartsstaten.
Voor landen waarmee onze regeringen op gespannen voet staan, ligt dat moeilijker. China is een dictatuur, zonder vrijheid. Punt. Een ander verhaal brengen is lastig, maar misschien niet onmogelijk. Wat denken Chinezen er zelf over? Wat kunnen wij leren van een land dat zelfs het Witte Huis nerveus maakt? Ik trek naar China om in gesprek te gaan met de mensen die er effectief wonen. We zetten onze eendimensionale bril af en ontdekken een totaal ander land dan wat ik via onze media ken. Wie China echt ziet, laat het nooit meer los.
Aardverschuivingen
De Belgische steden die ik sinds mijn jeugd ken zijn in dertig jaar niet zo gek veel veranderd. Mocht ik in China zijn oóógegroeid, dan zou dat wel even anders zijn geweest. Zo goed als niets zou nog hetzelfde zijn. Welkom in Nanchang, een stad met 5 miljoen inwoners, waar niemand in ons land ooit al van heeft gehoord. Naar Chinese standaarden is het niet eens een grote stad.
Vóór 2000 stonden hier lage appartementsblokken van hoogstens zes verdiepingen. Zonder liften was het verboden om hoger te bouwen. Daarna is het snel gegaan. Wolkenkrabbers verschenen als paddenstoelen uit de grond. De torens hier rijzen nu de lucht in tot boven de 300 meter.. Vandaag wordt er hier en daar nog gebouwd, al is de stad praktisch af. Een ware metamorfose heeft zich hier voltrokken.
Hoewel je hier met een miljoenenstad te maken hebt, voelt het niet zo aan als je rondwandelt. Langs het water zijn overal grote parken aangelegd. Bovendien staan er langs iedere straat bomen en ander groen aangeplant. Hoewel de thermometer vlotjes de 40 graden aantikt, is alles minutieus geïrrigeerd en bijgeknipt, zodat het lijkt alsof de hele stad zich enkel daarmee bezig houdt. Ook dit was vroeger allemaal anders. Langs de rivier stonden kleine huisjes en het water was vervuild. Waar bouwpromotoren in onze steden vechten om de laatste stukken groen om te zetten in beton, maken ze hier de omgekeerde beweging. Groene steden met veel water functioneren als een spons. Nanchang kreeg dan ook niet voor niets een International Wetland Award.
996-007
Waar ik in België het gevoel krijg dat ik met hard werken voor een bedrijf alleen maar rijke mensen nog rijker maak, lijkt er in China toch net iets anders achter te zitten. De hele cultuur is doordrongen van het idee dat het land dient opgebouwd te worden. We doorkruisen het land aan 300 km/u met hogesnelheidstreinen die nog maar net operationeel zijn. Op de eerste vakantiedag zien we een massa ouders hun kinderen meenemen naar pas geopende gratis musea, en overal waar we komen brandt de vraag op ieders lippen: ‘Wat vind je van China?’. Iedereen wil kunnen delen in de trots van het verrichte werk.
Die trots komt ook terug in de zorg voor het openbare domein. Straten zijn niet enkel groen en in goede staat, maar ook schoon. In Jingdezhen, de hoofdstad van het porselein, zijn zelfs de lantaarnpalen gemaakt van porselein. In België zou het slechts een kwestie van dagen zijn vooraleer het porselein in duizend stukken zou breken.
Dit alles heeft helaas ook negatieve gevolgen. Het gevoel van samen iets groots op te bouwen, verwordt tot een helse werkcultuur. 996-007, noemen de Chinezen het zelf. Zes dagen per week werk je van negen uur ‘s ochtends tot negen uur ‘s avonds (996), en de zevende dag rust je uit (007). Officieel is deze regeling sinds 2021 illegaal, maar de cultuur is er diep van doordrongen. Elk moment van de dag is er om productief te zijn. Bij sommige jobs wordt ‘s avonds een maaltijd aangeboden om werknemers langer te laten werken, of ze krijgen een taxirit aangeboden als ze overwerken.
Toch aanvaardt niet iedereen deze gang van zaken. Officieel duurt de werkweek in China 40 uur en vooral onder jongeren doet zich een nieuw fenomeen voor. Sommigen zien zichzelf als ‘Tangping’, wat zoveel betekent als ‘platliggers’. Ze trekken naar steden zoals Jingdezhen, openen een kleine winkel en proberen te breken met de ratrace.
Jonge ouders die zich volop in het werk storten, hebben het voordeel dat hun kinderen de enige kleinkinderen zijn van beide grootouders. Ouders helpen dan ook graag een handje opdat de kinderen het hoofd boven water kunnen houden.
Veiligheidscultuur
Op stap zijn in een grote stad kan veiligheidsrisico’s met zich meebrengen. Op café in China zijn het echter de Kroaten met wie ik aan tafel zit, die nog het meest voor ambiance zorgen. ‘Jebeni moron!’
Het goed onderhouden openbare domein wekt vertrouwen en nergens heb ik mensen gezien die op straat leven of bedelen. Uit navraag blijkt dat dit iets uit het verleden is. ‘Was dat in België ook maar het geval’, denk ik bij mezelf. Eén Chinese vrouw reageert verbaasd als ik haar vraag of ze niet bang is om ‘s avonds alleen buiten te wandelen. ‘Waarom?’ ‘Het is hier rustig en veilig.’
Uiteraard kan je niet om de duizenden camera’s heen die op iedere straathoek staan. Chinezen kijken er amper naar om, en hoewel het ook in Europa steeds meer de norm wordt, oogt het toch bijzonder.
Een ander opvallend verschil is de omgang met drugs. Waar het gebruik ervan in Europa in de populaire cultuur wordt opgehemeld, wordt een artiest die een keer marihuana rookt van alle platformen gegooid. Na wat doorvragen dringt het tot me door dat ze de gevolgen van de opiumoorlog hier nog lang niet vergeten zijn.
Tot slot zijn sommige straffen hier een pak strenger dan bij ons, vooral als je andere mensen in gevaar brengt. Dronken rijden levert je hier zo goed als zeker een gevangenisstraf op. Dat is toch een andere benadering dan bij ons.
Wit, rijk en mooi
‘Wit, rijk en mooi’, volgens een populair Chinees populaire gezegde is dat wat mannen in een vrouw zoeken. Omgekeerd zouden vrouwen op zoek zijn naar iemand die ‘groot, rijk en knap’ is. Als westerse toerist kan het best leuk zijn om ondanks de taalbarrière voortdurend handjes te schudden en op de foto te gaan. Daarnaast zijn er vaak mensen die je gratis eten, drank en geluksbrengers toestoppen.
Het dringt pas later tot me door dat er hier fundamenteel een ongelijkheid tussen stad en platteland achter schuilgaat. Terwijl mensen op het platteland gemiddeld kleiner zijn en meer gebruind door te werken in de zon, verkopen ze in alle winkelcentra in de steden sunblockers en paraplu’s om je witte huid te beschermen.
Wanneer vrouwen, en soms ook mannen, make-up dragen is deze dan ook wit. Over het algemeen valt het op dat de meeste vrouwen geen make-up dragen. Het zou interessant zijn om te onderzoeken of er een verband is met de lagere aanwezigheid van de objectivering van de vrouw in de populaire cultuur. Porno en prostitutie zijn overigens verboden in China.
Wat daarentegen nog uitgesprokener is dan bij ons is het smartphonegebruik. Zelfs in grote discotheken zitten mensen rond een tafel op hun telefoon te scrollen. Op het centrale scherm verschijnt tussen de optredens door een code waarmee je in gesprek kan gaan met de rest van de zaal. Telefonisch weliswaar.
Democratie
‘Of China een democratie is?’, vraag ik. Lily, een studente Engels, vertelt trots dat ze lid is van de Communistische Partij van China (CPC). Dat is niet zo evident, legt ze uit. ‘Je moet goede cijfers halen op school, een voorbeeldige houding tonen en een traject van een jaar doorlopen’. Op het plein waar we staan wijst ze me op een bord van de communistische partij. Hier verzamelen we adviezen over wat er met de stad moet gebeuren, legt ze uit. Op het bord hangen papiertjes met suggesties. ‘Op deze manier proberen we de bevolking te consulteren’.
Niet helemaal overtuigd, leg ik de vraag ook voor aan Amy, die als journalist werkt. ‘Ik ben zelf best kritisch over mijn eigen regering’, begin ik aan het gesprek. Haar antwoord verrast me: ‘Ik heb volledig, vertrouwen in onze overheid, ze hebben het land vooruitgeholpen’. ‘Vertrouwen is goed, maar controle is beter’, schiet mij spontaan te binnen. Ik leg uit dat veel mensen in België het geen goed idee zouden vinden om één partij alle macht te geven. Amy legt uit dat er enerzijds verkiezingen zijn waarbij je op personen stemt; aan de andere kant is er de partij. Wanneer ik begin uit te leggen hoe de particratie in België werkt, schiet ze in een kramp. ‘Dus je mag maar één keer stemmen om de zoveel jaar en daarna beslissen partijvoorzitters soms helemaal zelf? Dat klinkt meer als een dictatuur! Zonder interne democratie in de partij werkt het niet’.
China is het land waar je in het winkelcentrum een elektrische auto mét rugmassagefunctie kan kopen en waar schildpadden een delicatesse zijn. Het is er anders, fascinerend en complex, maar het biedt een blik op de toekomst waar we als Europeanen veel van kunnen leren.
