50 jaar geleden besloten China en de toenmalige Europese Gemeenschap- nu EU- om diplomatieke betrekkingen aan te gaan. China besteedt veel aandacht aan deze verjaardag en reikt de EU de hand voor meer samenwerking. De EU aarzelt.
President Xi Jinping als premier Li Qiang wisselden brieven met gelukwensen uit met de Europese president Costa en Commissievoorzitster von der Leyen.
De Chinese missie bij de EU organiseerde in Brussel een receptie. Daar sprak Cao Run, Chinees ambassadeur bij de EU. Namens de EU sprak Olof Skoog, adjunct directeur-generaal voor politiek. Vorige week deelde voormalig Europees president Van Rompuy de eerste prijs uit van een creatieve wedstrijd georganiseerd door de missie voor de 50ste verjaardag.
Op een receptie in Beijing sprak vice-president Han Zheng. Voor de EU was ambassadeur Jorge Toledo woordvoerder. Maar de belangrijkste gast was voormalig Europees president Charles Michel.
Van allesomvattende strategische partner naar systeemrivaal
Opvallend is het verschil in aandacht dat de 50ste verjaardag kreeg. In contrast met de Chinese initiatieven bleef het van de kant van de EU stil. Er waren geen toppers op de recepties. Het waren de oudgedienden Michel en Van Rompuy die de vieringen glans moesten geven.
Dit beeld komt overeen met de situatie op het terrein.
Nadat de EU en China 50 jaar geleden betrekkingen aanknoopten, nam de voor beiden erg voordelige samenwerking gestaag toe. Twintig jaar geleden besloten beiden tot een ‘allesomvattend strategisch partnerschap’ en in 2020 sloten de leiders een ‘allesomvattend verdrag over investeringen’. Ze zijn intussen voor elkaar de tweede grootste handelspartner.
Maar intussen keerde de Atlantische wind. President Obama startte het inperken van China met zijn ‘draai naar Azië’ in 2011. President Trump begon een handelsoorlog met China tijdens zijn eerste ambtstermijn. President Biden bouwde die verder uit tot een koude oorlog tussen ‘democratie’ en ‘autocratie’. De EU volgde big brother met enige vertraging. Het investeringsverdrag raakte niet geratificeerd door het Europees parlement, de EU vond het nodig zich te ‘de-risken’ van China, en China veranderde in de EU-terminologie van partner naar economische concurrent en zelfs systeemrivaal.
Vandaag blijkt de Atlantische kapitalistische solidariteit een illusie. In een wereld waarin haar economisch en politiek gewicht stilaan maar systematisch daalt staat de EU voor strategische keuzes: Kiest ze voor de in vele opzichten economisch voordelige samenwerking met China of gaat ze voor protectionisme? Aanvaardt ze dat China een eigen politiek systeem heeft of blijft ze bij haar standpunt dat de hele wereld het liberaal kapitalistisch model maar moet aanvaarden?
Deze geopolitieke situatie weerspiegelt zich in de standpunten van de EU en van China ter gelegenheid van de 50ste verjaardag. China reikt de EU de hand, zonder voorbehoud. De EU zegt bereid te zijn de samenwerking te verbeteren, maar…op voorwaarden
We kijken kort naar de belangrijkste uitspraken van Chinese en Europese zijde.
China: Samenwerken voor wederzijds voordeel en problemen oplossen door overleg
President Xi Jinping benadrukt in zijn brief aan de EU-leiders sterk de vele positieve resultaten en mogelijkheden voor de samenwerking tussen de EU en China. Hij had het over ‘een van de meest invloedrijke bilaterale relaties in de wereld’. Er zijn voor hem geen fundamentele belangenconflicten tussen de EU en China. Na een indirecte verwijzing naar de gevolgen van de Amerikaanse politiek verklaarde hij zich bereid met Costa en von der Leyen samen te werken aan een betere verstandhouding en het oplossen van punten van wrijving. Voor de toekomst wil hij gezamenlijk vasthouden aan multilateralisme, internationale rechtvaardigheid verdedigen, zich verzetten tegen eenzijdig machtsmisbruik, werken aan wereldwijde uitdagingen en bijdragen aan vrede en ontwikkeling.
Premier Li Qiang benadrukte in zijn brief dat China inspanningen wil doen om het allesomvattende strategisch partnerschap in stand te houden en de relaties stabieler, positiever, wederzijds voordeliger en globaler gericht te maken.
Vice-president Han Zheng sprak op de receptie in Beijing in dezelfde geest als Xi. Hij vermeldde onder de rubriek multipolariteit specifiek dat China samenwerking wil om op politiek gebied de Verenigde Naties te versterken en op economisch gebied de Wereldhandelsorganisatie.
Ambassadeur Cao Run stelt in een artikel in de partijkrant Renmin Ribao (People’s Daily) vier punten voor om de relaties te verbeteren: Gesprekken op het hoogste niveau organiseren om de strategische richting voor meer samenwerking te bepalen. Elkaars verschillend politiek systeem respecteren. Win-win vooral zoeken in zaken waarin China en de EU complementair zijn en bereid zijn tot compromissen op wrijvingspunten. De Verenigde Naties en de Wereldhandelsorganisatie versterken.
EU: Ja tegen China, maar…
Volgens het verslag in de Chinese media beoordelen de Europese leiders in hun brief de betrekkingen gedurende de voorbije 50 jaar als positief. Tegen de achtergrond van wereldwijde onzekerheid en geopolitieke verschuivingen staat de EU klaar om haar partnerschap met China te verdiepen, uitwisseling en samenwerking te versterken, de doelstellingen en beginselen van het Handvest van de Verenigde Naties te handhaven, samen te werken om gemeenschappelijke uitdagingen aan te pakken en wereldwijde vrede, veiligheid, welvaart en duurzame ontwikkeling te bevorderen.
De South China Morning Post, die de volledige tekst van de Europese brieven zag, vermeldt ook dat ‘de EU een evenwichtige relatie, fair en wederzijds, in ons gemeenschappelijk belang vindt’.
Olof Skoog bevestigde op de receptie in Brussel de wil van de EU om de relaties te verdiepen. Hij erkende de mogelijkheden maar somde tegelijk de voorwaarden van de EU op: China moet zijn houding in verband met Rusland en Oekraïne veranderen, de EU beschouwt haar ‘waarden’ nog steeds als universeel, ook voor China, en de economische relaties moeten fair zijn (wat impliceert dat ze het nu niet zijn).
Op de receptie in Beijing suggereerde de Europese ambassadeur Jorge Toledo eveneens dat betere relaties slechts mogelijk zijn indien aan de klachten van de EU tegemoet gekomen wordt; konkreet sprak hij over onevenwicht in de handelsbalans en het ‘ongelijke speelveld’ voor Europese uitvoerders en investeerders in China.
Volgens de South China Morning Post is er wel degelijk sprake van een zekere dooi. Costa en von der Leyen zijn uitgenodigd voor de volgende diloog op hoog niveau in Beijing in juli. Voordien komt buitenlandminister Wang Yi nog naar Europa voor overleg met de Europese buitenlandvertegenwoordiger Kaja Kallas.
Stappen van toenadering, of toch niet?
China heeft alvast een daad van verzoening gesteld. De sancties tegen enkele Europarlementsleden zijn afgeschaft. Die waren er in 2021 gekomen als reactie op EU-sancties tegen Chinese organisaties en personen wegens vermeende schendingen van de mensenrechten van de Oeigoeren in Xinjiang. Volgens een woordvoerder van het Chinese ministerie van buitenlandse zaken was overeengekomen de sancties wederzijds op te heffen. Maar tot nu toe kwam er geen tegengebaar vanwege de EU; die vindt volgens een officiële verklaring nog steeds dat de mensenrechten in Xinjiang geschonden worden en sancties nodig zijn.
Deze week komen de fractieleiders in het Europees parlement samen om de verdere aanpak van de relaties met China te bespreken. Volgens South China Morning Post zijn er twee tegenstrijdige strekkingen. Vooral de Duitse ondernemers dringen aan op een beter partnerschap met China.
Bronnen: Xinhua, Renmin Ribao, South China Morning Post, eigen verslaggeving
