Staf Hendrickx (opinie)
Een mooi reisverhaal en een pleidooi om China te bezoeken. Voor wie wil zien dat het echte China anders is dan uit de kranten opgemaakt kan worden. In dit dagboek van een 12-daagse reis ontdekt Staf Hendrickx* samen met zijn dochters ‘een land dat tegelijk eeuwenoud en razend modern is’.
Ik reisde met mijn twee jongste dochters eind augustus naar China. Ondanks mijn leeftijd was dit voor mij het eerste China bezoek. Winny studeert Chinees en dat vergemakkelijkte de communicatie. Een grote hulp want de overgrote meerderheid van de Chinezen ook in hotels spreekt geen vreemde taal. Lara studeert aan de Koninklijke Academie van Den Haag en zij wilde vooral de Chinese cultuur opslorpen met haar ogen en haar fototoestel.
Na een lange nachtelijke vlucht vanuit Schiphol liepen we de eerste dag een beetje verdwaasd rond. Eerste opdracht was een winkel vinden van gsm-toestellen om de chip van onze gsm te vervangen door een Chinese chip. Dat was nodig want met de westerse communicatiemedia zoals whatsapp lukt het hier niet.
Een chip voor 30 euro met data voor 14 dagen en we kunnen ali-pay opladen. Daarmee kun je rechtstreeks een taxi, een hotel of een trein boeken, maar eveneens een digitale aankoop verrichten. Wanneer we de lift in het hotel namen, werden we vergezeld van een robot die geprogrammeerd is om wat dan ook naar een bepaalde kamer af te leveren.
Beijing en Brugge
De tweede dag brachten we een bezoek aan de keizerlijke verboden stad, een indrukwekkende schakel van prachtige historische gebouwen. Je realiseert je dat ook tijdens onze middeleeuwen China in feite een groter en machtiger imperium was dan Europa. Toen Brugge op zijn hoogtepunt ongeveer 50.000 inwoners telde, kende China al miljoenensteden. De derde dag bestond uit een volgende must bij een bezoek aan China: de Chinese muur, een impressionante stenen reuzeslang van 8000 km die over de bergen kronkelt.
De vierde dag namen we de hogesnelheidstrein van Beijing naar Pingyao. Wanneer ik door het raampje van de hogesnelheidstrein kijk, schuiven steden met bossen van moderne wolkenkrabbers aan mijn ogen voorbij. 1,4 miljard Chinezen huisvesting bezorgen is geen sinecure. Modelstad Chongqing in het Zuidwesten van China met 30,5 miljoen inwoners is Shanghai met 24,8 miljoen inwoners voorbijgestoken.
Als ik later bij ons bezoek aan Shanghai aan mijn gids vroeg hoe dit kwam, vertelde hij me dat de regering veel industrie van de oudste steden naar het binnenland verhuist om economische, sociale en ecologische redenen. Beijing en Shanghai waren voordien erg vervuilde steden. Nu zijn deze steden gezonder geworden, ook omdat een groot deel van alle vervoer al elektrisch is.
Zo kan de regering in haar planning daar fabrieken opstarten waar die het meest nodig zijn. Mensen vinden daardoor ook goede jobs in het binnenland en zo wordt de rijkdom in het land meer verveeld. Toch kampt China ook met een ernstig werkloosheidsprobleem. In de grote steden is 15 procent van de jongeren na hun studie een tijdje werkloos. Dat is een gevolg van de gigantische toename van het aantal studenten met een hoger diploma. De technologische revolutie brengt niet zoveel jobs meer mee, en de robotisering waarin China wereldkampioen is, kost zelfs jobs.
De wekker van de culturele revolutie in een antiekwinkeltje
Ons volgend eindstation is Pingyao, een zeer oude ommuurde stad, die tijdens de Qing dynastie een bloeiend handelscentrum was. Een bezoek aan een van de oudste Chinese banken demonstreert hoe ver ook het oude keizerlijke China stond in de organisatie van haar financiën. De steegjes geven een idee van het oude China, temeer daar vele Chinese toeristen zich laten omkleden in de oude klederdracht.
De dochters krijgen niet genoeg van de vele shops van kledij, schoonheidsproducten en sieraden. Ik verdwaal in een winkeltje met antieke spullen en laat me verleiden om een oude stempel van de Communistische Partij van China, oude familieportretten van Mao en een wekker van tijdens de Culturele Revolutie te kopen. Bij elke tik zie je een rode gardist met het rode boekje zwaaien. Het doet me dagdromen over mijn studententijd.
Ik kocht en las in die dagen ook het rode boekje en de politieke en filosofische ideeën die daarin werden verkondigd, openden voor mij een andere denkwereld. Na het lezen van de vele boeken van Han Suyin – ik denk dat ik ze allemaal bezit – en vooral recent van haar boek ‘De oudste zoon’ over het leven van Zhou Enlai heb ik een veel genuanceerder beeld gekregen van die orkaan van jonge gardisten die als een orkaan over China trok.
China zit in de hogesnelheidstrein
Onze volgende halte is Xi’an, een vroegere keizerlijke hoofdstad en vroeger ook het eindpunt van de Zijderoute. Vandaag telt de stad 13 miljoen inwoners. Wanneer we in het treinstation arriveren zoeken we hopeloos lang naar het punt waar de taxi ons opwacht. Zo groot is het station. Op weg naar het hotel rijden we door brede autobanen met vijf rijvakken.
In de stad zelf zijn er brede lanen met vakken voor auto’s en bussen en een brede aparte rijstrook voor scooters en fietsers, naast een stoep voor voetgangers. De oude centra van de Chinese steden zijn verkeersvrij. Het valt me op dat de steden stiller zijn omdat veel verkeer al elektrisch is en omdat je slechts uitzonderlijk de sirenes van politie hoort loeien.
Ik bedenk dat in mijn geboortejaar 1949 China bankroet was, de infrastructuur aan diggelen lag en er massale hongersnood heerste. Het resultaat van decennia koloniale uitbuiting, een feodale maatschappijstructuur en gruwelijke aanvalsoorlogen door het fascistisch regime van Japan.
In 1949 bij de overwinning van het Rode Leger van Mao Zedong was de Volksrepubliek China een van de armste landen ter wereld. Na heel wat politieke en economische strubbelingen ontwikkelde China zich vanaf 1978 tot een van de snelst groeiende en grootste economieën van alle landen. Tussen 1981 en 2019 is het percentage van de bevolking dat in extreme armoede leeft gedaald van 88,1 procent naar 0,2 procent. Maar vooral op het platteland en in de verste uithoeken blijft armoede een probleem.
Alle verplaatsingen tussen de steden hebben we met de hogesnelheidstrein gedaan. Het openbaar vervoer tart elke verbeelding door zijn omvang, snelheid en stiptheid. Zeker als je dit vergelijkt met ons openbaar vervoer. Supersnelle treinen verbinden alle grote steden. Het was een beleving om aan een snelheid tot 350 km per duur door het Chinese landschap te schuiven.
Alle steden beschikken over een breed uitgebouwd systeem van metro, bussen en taxi’s. Een rit in de metro kost tussen 0,35 tot maximum 1,3 euro. Voor een rit per taxi betaal je tussen 2 en 5 euro. Goedkoop voor ons. Inderdaad. Maar wat betekent dat voor de doorsnee Chinees? Ik stelde de vraag aan de gids bij het bezoek aan het terracottaleger in Xi’an.
De gidsen zijn zowat de enige bron van informatie want verder spreken weinige Chinezen een andere taal. Zij vertelt me dat het moeilijk is om in China te spreken van het gemiddeld loon van een arbeider omdat er zeer grote verschillen zijn tussen stad en platteland, tussen de grootte van het bedrijf, tussen privé en staatsbedrijf, tussen veel of weinig overuren…
Maar als je toch een gemiddeld loon van een industriearbeider wilt benoemen dan ligt dat tussen de 650 en de 950 euro. Naar onze normen een laag loon. Maar daarbij moet je bedenken dat onderwijs, gezondheidszorg, kinderopvang en transport gratis tot goedkoop zijn. Ook voeding, kleren en elektrische apparatuur is stukken goedkoper. Ik kan daarvan getuigen. Ik kocht een antibiotische oogzalf die bij ons 11,5 euro kost en die ik in een Chinese apotheek verkreeg aan de prijs van 0,2 euro.
‘Ook de huur en aankoop van een appartement of huis verschilt enorm naargelang de plaats’ vertelt de gids me. De prijs in het centrum van Shanghai is bijvoorbeeld enorm duur. Wat me opviel is dat ik noch in de steden, noch op het platteland geconfronteerd werd met bedelaars of daklozen in het straatbeeld. Dat in tegenstelling met mijn verblijf van vijf jaar in Londen.
Oude en nieuwe goede en slechte gewoonten
Bij het bezoek aan het terracottaleger bedenk ik dat deze keizer zoals de farao’s met hen niet alleen hun bezittingen incluis hun dienaren en vrouwen in het hiernamaals wilden meenemen. Met het terracottaleger zelfs hun hele leger. Het toont aan hoe moeilijk het is voor rijke en machtige mannen om hun sterfelijkheid te aanvaarden. Vandaag laten ze zich invriezen.
Terwijl de dochters de shoppingcentra afschuimen, ga ik alleen op verkenning. Ik beland in een steegje met gezellige restaurantjes. Wanneer ik afreken met cash komt de restauranthoudster één yen wisselgeld tekort. Ik gebaar de dame dat ze die yen of 20 cent niet hoeft terug te geven, maar ze gaat bij de buren wisselen en geeft me met haar beide handen de yen terug.
Fooien worden nooit gevraagd en zelfs geweigerd. Toen ik een gids vroeg waarom die gewoonte bestond, antwoordde hij me dat van in de school Chinezen op het hart worden gedrukt dat eerlijkheid een grote deugd is. ‘We vinden ook dat iedereen al betaald wordt voor zijn job. We zijn niet langer de bedelaars van de wereld. We moeten fier zijn op ons land en mee bouwen aan een rechtvaardige maatschappij.’
Dat was zijn getuigenis. Is China dan een paradijs van eerlijkheid? Uiteraard kampt China ook met corruptie, van hoog tot laag. Een oude feodale en een nieuwe kapitalistische slechte gewoonte. Zelfs bij de leidende kaders blijft het een moeilijk uit te roeien onkruid. Wie er op betrapt wordt riskeert wel grote straffen. Dat is ook het geval bij gebruik van geweld, bij drughandel en openbare dronkenschap. Wie dronken een verkeersongeval veroorzaakt, maakt direct kennis met een gevangeniscel.
Sociale controle
De hogesnelheidstrein brengt ons de volgende dag naar de stad Guilin in het zuiden van China. Een nachtelijke rit langs kronkelende wegen eindigt in het dorpje Aishanmen. Eindelijk zien we een stukje plattelandsleven. Maar we zijn niet de enige toeristen in het prachtige kartsgebergte waartussen de schilderachtige Li-rivier slingert. Door de hogere lonen boomt ook het binnenlands toerisme. We wandelen, fietsen en maken een boottocht op de rivier. De meisjes huren een elektrische scooter, een prachtig en stil vervoermiddel om de streek te verkennen.
Ook hier valt het me op dat de straten en pleinen er erg proper bijliggen. Zelfs de vele gratis, openbare toiletten verrassen me in de positieve zin. Overal zie je vuilnismannen en -vrouwen aan de slag met het poetsen van de stoepen. Voortdurend zie je schoonmaakwagens aan het werk. Ik vroeg mijn gids waarom mensen zoveel discipline vertonen om geen vuil of sigarettenpeuken op straat te werpen? ‘Je zult direct door omstaanders bekritiseerd worden als je iets op straat wegwerpt.’
Negatief vind ik wel dat ook in China zowat alles in plastikverpakking wordt verkocht. Voedingswinkels bieden een breed gamma van snacks aan, uiteraard ultrabewerkte voeding. Daarentegen koken de meeste Chinezen thuis of ze eten in de vele Chinese restaurants. Een maaltijd bestaat uit rijst of noedels, veel groenten en een beetje vlees of vis. Een lekkere, gezonde maaltijd in een Chinees restaurant kost je tussen 1 en 5 euro naargelang de accommodatie.
Brood kennen Chinezen niet als basisvoeding en als je toch ergens brood kan kopen is het zoals het Engelse brood: wit, sponsachtig en smaakloos.
Wat speelt er op de Chinese tv
‘s Avonds op mijn hotelkamer amuseer ik me met zappen op de breedbeeld-tv. Ik was erg benieuwd wat de Chinezen op de mozaïek van zenders te zien krijgen. En ook al begrijp ik geen Chinees het werd me al snel duidelijk dat de inhoud gedeeltelijk aansloot bij onze zenders: quiz, soap, nieuws- en weerberichten, films ook enkele Amerikaanse, moderne en klassieke muziek.
Ik zag Chinese klassieke en moderne opera, zelfs Duitse opera. Maar tot mijn grote voldoening eveneens historische documentaires met een afwisseling van filmbeelden, getuigenissen en interviews van historici. En ditmaal ook in het Engels. Ik was ontroerd over de leerzame documentaires over de opkomst van het fascisme en racisme in Azië en in Europa.
Er werd prachtig uitgelegd en getoond hoe het Duitse Nazisme niet toevallig de jonge Sovjetunie als hoofdvijand aanviel en 40 miljoen mensen vermoordde en het Japanse fascisme in dezelfde periode de jonge Chinese republiek aanviel en op gruwelijke manier 30 miljoen Chinezen vermoordde. Ik ga de politieke analyse in deze tekst niet herhalen, maar de link naar de huidige wereldsituatie was verhelderend.
Op het einde van alle documentaires kwam er een boodschap van vrede, onder andere uitgesproken door president Xi Jingping, die overigens niet voortdurend op het scherm verscheen. Ik zag ook nergens in restaurants of openbare gebouwen foto’s van Mao en Xi hangen, soms wel in taxi’s.
Onze trip eindigt in Shanghai, waar we met een roeibootje door de prachtige oude stad varen en met een grote boot varen op de Huangpu-rivier, die doorheen de prachtige oude en nieuwe stadsgebouwen stroomt. Wanneer ik met eigen ogen de skyline van Shanghai bewonder, dan blijf ik versteld staan van wat China sinds 1949 met de oprichting van de Volksrepubliek China heeft gerealiseerd. Hoe kon dit?
Who made China great again?
Een economisch systeem dat bestaat uit een gemengde socialistische markteconomie, gebaseerd op vijfjarenplannen? Dat maakt dat de regering plannen op lange termijn kan maken in tegenstelling tot een zuiver kapitalistische economie die in de eerste plaats denkt en handelt op korte termijn. Om zo snel mogelijk winst te maken.
Dat merk je bijvoorbeeld aan de enorme investeringen in het openbaar vervoer in China, waar de privatisering van het openbaar vervoer in het Westen leidt tot een duur en slecht functionerend openbaar vervoer. Zulke realisaties zijn alleen mogelijk omdat de overheid de hefbomen van de economie zoals de banken, de energiesector, het openbaar vervoer en meer, in handen heeft.
En het werkt blijkbaar, want de Chinese economie is vandaag de tweede grootste ter wereld wat het Bruto Binnenlands Product (bbp) betreft en sinds 2016 de grootste ter wereld wat betreft koopkrachtpariteit (KKP). De industriële productie overtreft die van de negen op één na grootste fabrikanten samen.
De laatste tijd legt het beleid zich meer toe op hightechindustrieën zoals elektrische voertuigen, hernieuwbare energie, telecommunicatie en IT-apparatuur. Vanaf 2021 besteedt het land ongeveer 2,43 procent van het BBP aan wetenschappelijk onderzoek. In 2024 produceerde China meer dan 10 miljoen elektrische wagens en kende het doorbraken op vlak van chips, artificiële intelligentie, kwantumcommunicatie en ruimtevaart. China heeft de op een na grootste financiële activa ter wereld, met een waarde van 17,9 biljoen dollar in 2021.
De 791 miljoen werknemers in 2021 vormen de grootste arbeidersklasse ter wereld. Maar tegelijk telt China de tweede meeste miljardairs en miljonairs. Die laatste zijn met 6,2 miljoen. China heeft ook de grootste middenklasse ter wereld, met meer dan 500 miljoen mensen die minimum 14.400 euro per jaar verdienen.
How, zul je bedenken. Is de ontwikkeling van China niet ten koste van Afrika en Zuid-Amerika waar ze ertsen vandaan halen voor hun bomende economie? China sluit handelsovereenkomsten met die landen over grondstoffen en landbouwproducten. Die overeenkomsten zijn afgesloten tussen onafhankelijke landen, zonder economische of militaire druk of bezetting. Europa of de Verenigde Staten zouden de laatsten moeten zijn om een verwijtende vinger op te steken gezien hun koloniaal verleden en hun huidige neokoloniale politiek.
Ik was een toerist in China voor 12 dagen en deze tekst heeft alleen de pretentie om mijn impressies van die reis te vertellen, gekoppeld aan enkele cijfers over de Chinese maatschappij van vandaag. Ik was onder de indruk van de realisaties van de jonge Volksrepubliek China. Het is geen paradijs op aarde, maar voor vele Chinezen verschilt de kwaliteit van het leven op alle terreinen hemelsbreed van die voor en na de revolutie van 1949. Het China van vandaag met eigen ogen zien, een fantastische ervaring en een aanrader.
Lommel 6 september 2025.
*Staf Henderickx is al 44 jaar actief als huisarts en auteur. Hij schreef onder andere veelgelezen boeken over de impact van zware metalen op de volksgezondheid, voeding en werkstress.
Dit ‘dagboek’ verscheen eerst op DeWereldMorgen, in de community. Vanwege het opiniërend karakter van sommige passages, deze opmerking: de standpunten in opiniestukken zijn niet noodzakelijk identiek aan de redactionele lijn van ChinaSquare. De verantwoordelijkheid voor de inhoud ligt bij de auteur.
