Exportcontrole, het controleren van buitenlandse investeringen in de EU evenals EU-investeringen in het buitenland en ook een onderzoekscentrum dat er over waakt dat de wetenschappelijke samenwerking met China niet in defensie-handen terecht komt, zijn de ingrediënten van het raamwerk waarmee de Commissie na maanden discussie met de lidstaten haar ‘derisking’ strategie concreet wil invullen.
Sinds Ursula von der Leyen in maart vorig jaar een ‘derisking’ politiek t.a.v; China aankondigde, heeft de Commissie ter zake hoofdzakelijk gewerkt aan een screening van op het buitenland gerichte investeringen. Na raadpleging van de lidstaten die echter bevoegd zijn voor de economische veiligheid komt nu een herzien voorstel van wetgeving uit de bus. Hoewel de EU al een screening mechanisme uitwerkte, passen 5 lidstaten dit immers niet toe. Voorts blijkt uit de statistieken van de Commissie dat van de vorig jaar 423 vastgestelde potentiële gevaren 32 % Amerikaans waren en slechts 5,4 % Chinees.
De Commissie is vooral bang dat gevoelige sectoren zouden in handen kunnen vallen van ‘autoritaire mogendheden’ indien de wetgeving niet geharmoniseerd zou worden. Commissaris Dombrovskis is voorstander om zich te concentreren op een beperkt aantal gevoelige technologieën zoals kunstmatige intelligentie, geavanceerde halfgeleiders, kwantum- en biotechnologie.
Voor de timing om de lidstaten mee te krijgen, wordt op drie jaar gerekend: eerst wordt een raadplegingsfase georganiseerd met het invullen van een vragenlijst en het opzetten van een databank, daarna volgt gedurende een zekere tijdspanne de monitoringsfase en tenslotte op basis van de analyse en monitoring de risicobeoordeling met de besluiten uit de aangetroffen risico’s. De screening zou ook worden uitgebreid naar transacties binnen de EU waarbij de koper van de onderneming geen Europeaan is.
Exportcontrole
Ten tweede wil de Commissie beter de exportcontroles van de landen op elkaar afstemmen en uniformiseren. Momenteel is er een lappendeken van controles door individuele lidstaten naast multilaterale regels zoals de ‘Conventie van Wassenaar’ waar Rusland zijn veto stelt tegen elke update. Bovendien keek de Commissie met lede ogen hoe Nederland solo naar Washington trok om te onderhandelen over de export van ASML-chipmachines naar China. De Commissie die uiteraard een stem in het kapittel wil, stelt daarentegen uniforme EU-controles voor en ook een Forum voor de politieke coördinatie van uitvoercontroles.
Tegen de zomer zal de Commissie een aanbeveling voorstellen om de coördinatie van nationale controlelijsten te verbeteren vóór de geplande goedkeuring van nationale controles. Dit alles met als motief dat uitgevoerde producten zoals kwantum computing en AI eveneens voor militaire doeleinden zouden kunnen worden gebruikt. Het idee is ook dat de voorgestelde exportcontroles een tandem zouden vormen met het screenen van de Europese investeringen in ‘risicolanden’ zodat de EU-exportbeperkingen niet ondergraven worden door er bedrijven op te richten of op te kopen.
Onderzoek
Ten derde krijgen ook de wetenschappers die met China samen werken een waarschuwing. De Europese Commissie zal landen en instellingen voor hoger onderwijs in de hele EU oproepen om ‘veiligheidsrisico’s bij onderzoek te identificeren en aan te pakken’. Hoewel door de EU gefinancierde Horizon Europe-projecten (het vlaggenschip voor O&O) China al hebben uitgesloten, maakt de EU zich nog steeds zorgen over niet-Horizon-innovaties die in handen vallen van Chinese entiteiten, vooral als het gaat om dual-use technologieën die voor defensietoepassingen kunnen worden gebruikt.
Volgens commissaris Margrethe Vestager vonden onderzoeksjournalisten dat er van 2002 tot 2022 3000 samenwerkingsverbanden waren van EU-universiteiten met Chinese militaire instituten. De Commissie wil dat een nieuw Centrum wordt opgezet dat het Europees onderzoek veilig moet houden. Voor dit ‘Europees expertisecentrum op het gebied van onderzoeksbeveiliging’ zou een beroep worden gedaan op de bestaande Horizon Europe-begroting. Merkwaardig is dat terwijl de Commissie Chinese dual use technologieën op de korrel neemt, ze wel zelf van plan is het gebruik van deze dubbel te gebruiken technologieën meer te stimuleren.
Perspectief
Tot zover het raamwerk dat de Commissie voorstelt om samen met de lidstaten uit te werken. Er zal nog heel wat tijd en werk nodig zijn om de 27 Staten op een meer eenvormige lijn te krijgen indien dit al mogelijk is. Ondertussen zal China waarschijnlijk de economische betrekkingen verder land per land onderhandelen. BuZa woordvoerder Wang Wenbin zei dat het pakket ‘enkel de wereldwijde zorgen over het toenemende protectionisme en unilateralisme van de EU zal vergroten en het vertrouwen van Chinese en mondiale bedrijven in de EU-markt verder zal ondermijnen’. Uit een bevraging van ‘China Chamber of Commerce to the EU’, die meer dan 1000 Chinese ondernemingen in de EU vertegenwoordigt, bleek dat de helft zich zorgen maakt over de negatieve impact van het EU-screeningmechanisme voor buitenlandse directe investeringen.
De Hongaarse minister van handel Péter Szijjártó heeft de voorstellen van de Commissie al bestempeld als ‘een politieke poging van niet concurrentiële EU-landen om investeringen te blokkeren die zijn land van China ontving in EV’s en andere sectoren’. De Franse president Macron zei in Davos echter de Europese ‘derisking’-politiek te steunen maar hij wil minder afhangen van zowel de Chinese- als van de Amerikaanse bevoorradingsketens.
Bronnen: Commissie Press, Politico, FT, SCMP, China Daily
De diverse Commissie Factsheets en White papers
