Dirk Nimmegeers (samenvatting interview, opinie*)
De South China Morning Post (SCMP), de belangrijkste onafhankelijke krant uit Hongkong, interviewde op 1 december Zhou Bo, een Chinese expert militaire en buitenlandse zaken die blijkbaar in het Westen gehoor vindt.
Voor de meeste artikelen in de SCMP moet je betalen of geabonneerd zijn. De lezers van ChinaSquare voor wie dat het geval is kunnen het hele interview met Zhou Bo* ophalen via deze link. Voor de anderen hebben we een samenvatting gemaakt, aangevuld met enkele treffende citaten (gecursiveerd en dikgedrukt).
Taiwan, oorlogsgevaar?
De voorman van de separatistische Democratische Progressieve Partij is nog steeds de leider van Taiwan. Hij kan bij de VS steeds meer wapens kopen. Dat vormt een grote bedreiging voor de vreedzame hereniging van deze autonoom functionerende provincie van China met het moederland. Beijing is er altijd duidelijk over geweest dat die hereniging er ooit moet komen, het liefst langs vreedzame weg. Er zijn echter ‘rode lijnen’ die niet mogen worden overschreden en onaanvaardbare vormen van ‘buitenlandse inmenging’. Die zouden Beijing voor een voldongen feit kunnen plaatsen en dwingen om niet-vreedzame middelen te overwegen. De SCMP-journalist vroeg Zhou Bo of dat op dit moment geen groot gevaar is. De kolonel in ruste meent dat de voornaamste vraag is: ‘Hoe kan een oorlog in de Straat van Taiwan worden voorkomen? Het antwoord is eenvoudig: door Beijing daadwerkelijk het vertrouwen te geven dat een vreedzame hereniging nog steeds mogelijk is. Zolang daar uitzicht op is zal het geduld het altijd winnen’.
Er is echter wel degelijk oorlogsgevaar. De leider van de separatisten William Lai Ching-te provoceert heel duidelijk. ‘Hij noemt het Chinese vasteland een vijandige buitenlandse macht. Hij zegt dat Taiwan zich moet verzetten tegen de activiteiten van China om een verenigd front te bouwen voor hereniging. Hij heeft zelfs 17 strategieën opgesteld om mensen in Taiwan die voorstander zijn van uitwisselingen tussen Taiwan en China te intimideren. Alle 24 oppositieleden van de Kuomintang (KMT) in het parlement van Taiwan wilde hij laten afzetten.’ (De huidige KMT streeft naar goede betrekkingen met het vasteland en sommige leden van die partij lijken te vinden voor een vreedzame hereniging).
Het geduld van Beijing is echter niet eindeloos. In het ontwerp voor het 15e vijfjarenplan komt de term vrede in verband met Taiwan voor. Maar, zo beklemtoont Zhou, ‘in vergelijking met het vorige vijfjarenplan is de waarschuwing luider. We hopen op het beste, maar het ligt niet helemaal in onze handen’. Dat heeft de kolonel in ruste ook in een artikel in Time geschreven.
Taiwan en de VS
Taiwan kan niet los worden gezien van de Verenigde Staten. Het is de VS die de CPC en haar Volksbevrijdingsleger in 1949 met militaire middelen belet heeft de overwinning in de burgeroorlog tegen Tsjang Kai-sjek af te maken en de territoriale integriteit van China definitief te herstellen. Het zijn de Verenigde Staten die weliswaar laattijdig erkend hebben dat er maar 1 China is, met de regering in Beijing, maar die dat nu in de praktijk op losse schroeven zetten. Deze dubbelzinnige politiek noemt Washington zelf openlijk een ‘tactiek van strategische onduidelijkheid’. Als hij naar zijn mening daarover gevraagd wordt zegt Zhou enigszins verassend en eigenzinnig: ‘China heeft zijn eigen strategische onduidelijkheid. Wij hebben namelijk geen deadline vastgesteld. Het verschil zit hem echter hierin. De Amerikaanse strategische onduidelijkheid is naar mijn mening als een vijgenblad dat de afnemende macht van Amerika bedekt. De onduidelijkheid van China daarentegen hangt samen met zijn toenemende macht.’ Volgens Zhou kan China dus wachten, zolang het de kans krijgt tenminste.
Over de huidige spanningen tussen Japan en China, die veel te maken hebben met de kwestie Taiwan, heeft de gepensioneerde kolonel een ietwat geruststellende mening. ‘Japan ziet China als een bedreiging. Het omgekeerde is niet het geval. Economisch gezien boekt Japan niet veel vooruitgang, maar op het gebied van defensie-uitgaven is er sprake van een drastische stijging. Ik denk dat de kans op een direct echter conflict klein is. De enige echte vraag is de kwestie rond Taiwan.’
VS en China
Uit het Witboek Wapenbeheersing blijkt dat China het onder ander door Trump gepromote G2 idee verwerpt. Met die afwijzing is Zhou Bo het eens. ‘Natuurlijk moeten we een G2 niet accepteren. Ten eerste is dit geen feit. Ten tweede vervreemd je je van andere landen of zelfs van je vrienden. Omdat je dan blind blijkt te zijn voor het feit dat de wereld zich in de richting van multipolariteit beweegt. Het zou een uiting zijn van zelfingenomenheid over je eigen positie in de wereld en laatdunkendheid over het belang van andere landen. Ja, China is een van de polen in de multipolaire wereld, maar China ziet zichzelf alleen als een natuurlijk lid van het Zuiden’.
‘Ik denk dat wanneer Chinese leiders zeggen dat China geen hegemonie zal nastreven, zelfs als het land zich verder ontwikkelt, zij oprecht zijn. Dit komt voort uit de Chinese cultuur en uit het feit dat de opkomst van China in de afgelopen vier decennia inderdaad vreedzaam is verlopen. Of dit nu ongekend is of niet, het is in ieder geval uiterst zeldzaam in de geschiedenis van de mensheid.’
De geïnterviewde krijgt de vraag of, met de huidige confrontaties tussen de VS en China een detente nog mogelijk is, zoals in de Koude Oorlog tussen de VS en de Sovjet-Unie. Hij is echter van mening dat die term niet past bij de huidige verhoudingen. Immers, ‘tijdens de Koude Oorlog werd de relatie tussen de VS en de Sovjet-Unie in evenwicht gehouden door afschrikking, wat tot uiting kwam in een bijna gelijk aantal kernkoppen. Dat is vandaag de dag zeker niet meer zo, althans niet wat betreft nucleaire pariteit. De Verenigde Staten hebben meer dan 5.000 kernkoppen, terwijl China volgens het Stockholm International Peace Research Institute en volgens het Pentagon eind vorig jaar ongeveer 600 kernkoppen had.’
Bovendien had je tijdens de Koude Oorlog twee vijanden die vrijwel geen economische interactie hadden. Omdat de VS en China tegenwoordig zo nauw met elkaar verbonden zijn, zie je hier en daar wel een vermindering van de spanningen, maar dat is uit economische noodzaak en eigenbelang van de beide partijen. Je kunt pas achteraf zeggen of er sprake was van een Koude Oorlog en wat er precies allemaal is gebeurd. ‘Als we naar de toekomst van de betrekkingen tussen China en de VS kijken, weten we niet eens of er een hete oorlog zal komen. Hoe kun je dan zeggen dat we maar een nieuwe koude oorlog beleven? De vrede zal moeten worden verdiend’.
‘China lijkt misschien niet meer zo terughoudend als voorheen, maar het land zal niet onnodig provoceren. Want zelfs bij het definiëren van de relatie met de VS heeft China lange tijd aangedrongen op samenwerking. De VS is blijven volhouden dat het om rivaliteit gaat. Dus wat is het dan? Het is een relatie van concurrentie, omdat een bilaterale relatie wordt bepaald en gevormd door de sterkere partij. Als de Verenigde Staten vinden dat de verhouding met China er een van tweestrijd is, heeft het geen zin om te blijven volhouden dat het samenwerking moet zijn. Daarom moest China diep ademhalen en zeggen dat het moeten durven vechten. Dat is net als wanneer iemand je de handschoen toegooit, op een gegeven moment zeg je: “Oké, als je dat wilt, kom maar op”.’
China zal er volgens Zhou echter altijd op uit zijn om in de mix van confrontatie en samenwerking, dat laatste element de laatste overrhand te laten hebben.
Zhou Bo gelooft niet in een Chinese invloedssfeer
‘Mijn basisargument is dat zelfs als China invloedssferen zou willen vestigen, dit onmogelijk zou zijn.‘ Er zijn volgens Zhou geen landen in de regio rond China die ’tot zijn invloedssfeer’ zouden willen behoren. ‘Het tweede punt is dat het niet nodig is, juist omdat de invloed van China al wereldwijd is. China hoeft geen invloedssfeer te vestigen als het niet de ambitie heeft om de hele wereld te controleren.‘
Maar wat je doet creëert wel invloed, ook als dat niet de primaire bedoeling is.
‘Neem het Belt and Road Initiative. China heeft dit niet alleen gelanceerd om invloed te verwerven. Het was aanvankelijk bedoeld als wederzijds voordelige, in wezen economische projecten. Maar zelfs deze economische projecten kunnen aanzienlijke politieke invloed genereren. Een andere manier is bemiddeling in conflictgebieden. In het Midden-Oosten is China erin geslaagd om, zij het voor korte tijd, Saoedi-Arabië en Iran bij elkaar te brengen. Op deze manier kan de invloed van China worden verwelkomd. In Oekraïne heeft China een poging gedaan met een 12-puntenplan voor vrede en een gezamenlijk initiatief met Brazilië. Voorlopig zonder succes, overigens zoals alle andere vredesplannen voor deze uitputtingsoorlog.’
Acties en doelstellingen van het Volksbevrijdingsleger
Het Chinese leger is het Volksbevrijdingsleger (People’s Liberation Army, PLA). het leger gehoorzaamt in China aan de leidende partij, de CPC. dat is uniek in de wereld. Zhou Bo beschrijft de activiteiten van de PLA zoals ze zijn en zoals hij zou willen dat ze evolueren.
‘Tot nu toe vallen de operaties van het PLA in het buitenland in principe onder drie categorieën: bestrijding van piraterij, rampenbestrijding en vredeshandhaving. Deze operaties zijn geen oorlogsvoering, ze zijn humanitair van aard. Dit is geen toeval. Het is een beleidskeuze. We willen humanitair werk doen om andere landen te helpen, zodat ze zich gesteund voelen.’
Wat de rol van de PLA anders maakt, is dat terwijl alle legers zich richten op soevereiniteit en territoriale integriteit, China uniek is omdat het, zelfs als grootmacht, nog steeds een verdeeld land is. De PLA heeft dus de verantwoordelijkheid om te helpen bij de hereniging van het land. Tegelijkertijd is China ook een grootmacht, dus heeft het internationale verplichtingen in het buitenland en moet het zijn steeds groeiende belangen in het buitenland beschermen. Voor mij heeft de PLA drie verantwoordelijkheden: nationale hereniging, het beschermen van de belangen van China in het buitenland en het dragen van de internationale verantwoordelijkheden van China als grootmacht.
AI – veiligheid in de ruimte – atoomwapens
Belangrijke thema’s die de auteurs van het Witboek over wapenbeheersing aansnijden komen ook in het interview aan de orde en de gepensioneerde kolonel heeft zo zijn eigen, desundige, visies erop.
‘China en de Verenigde Staten staan bijna even ver op het gebied van AI. Dus is mijn stelling: in de toekomst zullen alleen China en de VS het slagveld kunnen domineren, omdat wij de twee landen zijn die het beste zijn in AI. We hebben nog niet gehoord van serieuze AI-ontwikkelingen in Japan of Europa.’
‘China maakt zeer snelle vorderingen op het gebied van ruimteverkenning. Stel je voor dat je hier zit en een sonde kunt besturen die aan de andere kant van de maan opereert. Dat is wat China heeft bereikt, iets wat tot nu toe nog niemand anders heeft gedaan. De ruimte biedt veel zakelijke kansen, maar kan ook een nieuw gebied voor een wapenwedloop worden. Daarom heb ik de term “wederzijds gegarandeerde kwetsbaarheid in de ruimte” bedacht.
Tijdens de Koude Oorlog hadden we “wederzijds gegarandeerde vernietiging”. Maar in de ruimte zijn alle landen kwetsbaar omdat we dezelfde banen delen. De VS, China, Rusland en India hebben allemaal laten zien dat ze in staat zijn satellieten te vernietigen. Maar aanvallen kunnen, afhankelijk van de grootte van de satelliet, duizenden brokstukken veroorzaken, en deze brokstukken kunnen alle satellieten in dezelfde baan in gevaar brengen. Daarom spreek ik van wederzijds gegarandeerde kwetsbaarheid. Iedereen is kwetsbaar.’ Dan volgt een ernstige waarschuwing: ‘Een oorlog in de ruimte zou naar mijn mening deel uitmaken van een nucleaire oorlog of de opmaat daartoe zijn. Want als je besluit om de satelliet van een vijand aan te vallen, ontketen je een totale oorlog, een preventieve aanval. Ik hoop dat dat nooit gebeurt. Daarom hebben China en Rusland voorgesteld om geen wapens in de ruimte te plaatsen.’
Dan lijkt de vroegere kolonel een minder vredelievend standpunt in te nemen rond kernwapens en Taiwan. Hij onderbouwt dat met een originele gedachtengang die stemt tot nadenken.
‘We moeten het aantal kernwapens uitbreiden. Dat is mijn conclusie. In een conventionele oorlog hebben we alle voordelen van het vechten op eigen bodem. Juist daarom hebben sommige stemmen in de VS het idee geopperd om kernwapens in te zetten in de Straat van Taiwan, uit angst voor een nederlaag in een conventionele oorlog. De Amerikaanse onderminister van Defensie voor Beleid, Elbridge Colby, heeft hier in het verleden bijvoorbeeld over gesproken. Waarom zouden Amerikanen met dergelijke ideeën komen? Is dat misschien omdat het nucleaire arsenaal van China nog niet groot genoeg is?’
‘Kijk, ik geloof niet dat China ooit kernwapens zou gebruiken in de Straat van Taiwan, omdat de Taiwanezen onze landgenoten zijn. Hoe zouden we zulke wapens tegen ons eigen volk kunnen gebruiken, vooral nu we hebben beloofd nooit als eerste kernwapens te gebruiken? Dat is onmogelijk. Maar we moeten voorbereid zijn voor het geval de Verenigde Staten zo’n avontuur zouden aangaan. Als we genoeg kernkoppen hebben, zou de VS nooit durven overwegen om zo’n scenario te realiseren. De vraag is natuurlijk hoeveel we er nodig hebben.’
Aan het eind van het interview stelt de journalist van de SCMP een vraag waaruit blijkt dat ze bij die krant nog steeds geloven dat China de VS wil ‘onttronen’ en dat de VS zijn rol van politieman en aanstichter van oorlogen wil opgeven. “Zal de versnelde terugtrekking van Amerika uit zijn takende mondiale politietaken China in staat stellen om het vacuüm in die regio’s op te vullen?” ‘
Zhou Bo repliceert: ‘Nee, dat is onjuist, want ik geloof niet dat er vacuüms zijn. Ik denk dat het eerder valkuilen zijn. Mijn vraag is of de Amerikanen die regio’s wel echt kunnen verlaten. Ik heb daar mijn twijfels over. Zou de Verenigde Staten het Midden-Oosten of Europa echt kunnen verlaten? Zelfs als ze dat zouden willen, zouden ze dat niet kunnen. Er zijn dus niet veel vacuüms die China kan opvullen. En aangezien China geen ambitie heeft om wereldpolitieagent te worden en zijn economische activiteiten al overal aanwezig zijn, waarom zou China dan proberen deze zogenaamde vacuüms op te vullen?’
———————————————–
Zhou Bo is een gepensioneerd kolonel van hoge rangorde van het Volksbevrijdingsleger en senior fellow aan het Centre for International Security and Strategy van de Tsinghua-universiteit. Tijdens zijn militaire carrière bekleedde hij functies bij het Bureau Buitenlandse Zaken van het Ministerie van Defensie en was hij defensieattaché. Zhou heeft onlangs een boek geschreven met de titel Should the World Fear China? In oktober had hij een artikel in Time Magazine.
*De standpunten in opiniestukken zijn niet noodzakelijk identiek aan de redactionele lijn van ChinaSquare.be. De verantwoordelijkheid voor de inhoud ligt bij de auteur.
