Wat gebeurde er echt op en rond Tiananmen?

Het is 30 jaar geleden dat protesterende studenten na een lange bezetting  het Tiananmen-plein ontruimden. Het is even lang dat de westerse pers het heeft over leger tanks die inrolden op studenten op het plein. In werkelijkheid vonden de gewelddadige confrontaties tussen leger en gebarricadeerde studenten plaats op toegangswegen naar het stadscentrum, kilometers van het plein vandaan. In dit artikel onderzoeken we de feiten en hoe het zo ver kon komen

Twee westerse van elkaar onafhankelijke bronnen bevestigen dat de studenten op 4/6/1989 in de ochtend tussen 04.00u en 5.00 uur het Tiananmen-plein  zonder geweld verlieten. Omdat de resterende activisten omsingeld waren door het leger had de daar aanwezige Taiwanese popzanger Hou Dejian aan politiek commissaris Ji Xinguo van het 38-de legerregiment op het plein de toelating voor een veilige aftocht gevraagd en gekregen. Deze aftocht zonder geweld wordt bevestigd door de toenmalige directeur van ‘Human Rights Watch Groot China’ Robin Munro. Omdat hij zich ter plaatse bevond, stelt hij in zijn relaas dat de berichten als zouden troepen duizenden studenten in koelen bloede doodschoten, vals zijn. Hij voegt er nog aan toe dat het  bloedvergieten op een andere plaats gebeurde, namelijk op de belangrijke toegangswegen naar het stadscentrum.

Robin Munro zelf was enkele dagen voordien gaan kijken in het zuidwestelijk gedeelte van de stad dat één van de belangrijkste invalswegen was voor het leger. Hij zag  een lange reeks tanks en gepantserde voertuigen. . De toegangsweg naar het centrum was geblokkeerd door  volgens hem tienduizenden burgers.  Om te begrijpen hoe het zo ver kwam, reconstrueren we de achtergrond van de gebeurtenissen.

Voorgeschiedenis

Na zijn afstuderen aan de Princeton University in de VS Staten maakte astrofysicus prof Fang Lizhe in 1986 een tocht langs de Chinese universiteiten waarin hij de loftrompet stak voor de Amerikaanse waarden, vrijheden, mensenrechten en de scheiding van de machten. China werd in die periode overspoeld met informatie over het superieure Westen . Niet enkel in zijn stad Hefei ontstond studentenprotest, maar het breidde ook uit naar Shanghai, Beijing en andere steden.

Algemeen partijsecretaris Hu Yaobang die verantwoordelijk gesteld werd voor het protest, werd vervangen door Zhao Ziyang. In september 1988 bleek Zhao echter in de minderheid  binnen de partijtop in de discussie over de liberalisering van de prijzen.  Door de snelle liberalizering van Zhao was er een piek in de inflatie (30%) en een daling van de reële lonen. Dit samen met de corruptie  tengevolge van dubbel prijzensysteem zorgde voor grote onrust onder de bevolking

Als reactie tegen Zhaos verlies aan invloed ging zijn braintrust pleiten voor een ‘nieuw autoritarisme’. Zijn adviseur Wu Guoguang ging in februari zelfs in Californië er voor pleiten om alle macht van partij, regering en militairen in één hand te concentreren, dus deze van Zhao. Een aantal gepensioneerde partijleiders, die verenigd waren in een adviesraad van ouderen,  gingen als reactie bij Deng pleiten om Zhao af te zetten.

Opstand

.

Deng bestempelde de protesten als een contrarevolutionaire opstand, vergeleek deze met  Solidarnosc  in Polen.. Hij stelde dat toegeven zou leiden tot de vraag naar meer toegevingen en de val van het communisme in China. Zijn visie werd uiteengezet in het editoriaal van de partijkrant Peoples Daily op 26 april. .

Volgens het officieel rapport van burgemeester Chen Xitong deed dit editoriaal het aantal betogers verminderen en keerde 80% van de studenten terug naar de les. Bij zijn terugkeer uit Noord Korea liet Zhao echter zijn kabinetschef een tekst in de media verspreiden die een ander standpunt aannam: terwijl Deng de opstand tegen het socialisme vond, bestempelde Zhao hem als patriottische reactie tegen mistoestanden. Aangemoedigd door dit standpunt riep de ‘Students’ Autonomous Federation’ op om opnieuw niet naar de les te gaan. Het aantal protesterenden op en rond het Tiananmen-plein groeide na 15 mei snel aan.

Honderdduizenden gewone inwoners van Peking ondersteunden het protest omdat zij zich kantten tegen corruptie en inflatie. Twee dagen voor het bezoek van Gorbachov aan Beijing gingen de studenten in hongerstaking. Dit kon de buitenlandse media niet ontsnappen. Zhao onthulde via Gorbachov dat alle belangrijke partijbeslissingen nog moesten voorgelegd worden aan Deng. De studenten scandeerden bijgevolg “Weg met Deng, weg met Li (Peng), leve Zhao”. Premier Li Peng stond achter de aanpak van Deng. De autoriteiten vaardigden daarop de krijgswet uit want de politie had geen ervaring met massale protesten. Iemand uit Zhao’s naaste omgeving onthulde de studenten dat Zhao binnen de partijtop alleen stond in zijn steun voor de studenten en dat alle anderen het eens waren het leger te sturen. Vlug hierna werd duidelijk dat Zhao ontslagen was als secretaris-generaal.

Als reactie riepen de sprekers op het plein op tot een nationale staking en vroegen zich voor te bereiden op een strijd op leven en dood. De hongerstaking zou vervangen worden door sit-ins met als eisen: geen verwijdering van Zhao Ziyang, een buitengewoon Congres van de communistische partij en een vergadering van het Nationaal Volkscongres. Daar zouden democratische hervormingen moeten beslist worden. De bedoeling van de overschakeling naar sit-ins was aan te tonen dat het uitroepen van de krijgswet overbodig was. Na het afzetten van Zhao werd binnen de communistische partij opgeroepen de protesten te stoppen. De massale deelname van arbeiders aan betogingen op het Tian An Menplein stopte terwijl de kern die overbleef, verder radicaliseerde. Het protest werd gaandeweg rebellie.

Radio

Om de sfeer van de dynamiek van de opstand goed te vatten, is het nodig de rol te begrijpen die de radio van de studenten speelde. Deze radio werd begin april opgericht, zo zegt een intellectueel uit de buurt van Beijings Normaalschool in het ‘Dagblad van Peking’ op 16/06/89. De sprekers van het station haalden hun nieuws vaak bij de Voice of America’. Er werden reportages verspreid in het genre van ‘arbeiders uit fabrieken leggen het werk neer uit solidariteit met de studenten’. De regering werd als corrupt bestempeld, reactionair en onwettelijk. Vanaf 3 juni ’s morgens zond de zender onafgebroken uit. Die dag werd iedereen opgeroepen om de militaire vrachtwagens die naar het stadscentrum probeerden te rijden tegen te houden . Tegen de namiddag werd regelmatig de stand meegedeeld van het aantal omsingelde militaire voertuigen en het aantal gewonde soldaten. Studentenleider Wu’er Kaixi die leerling was aan de Normaalschool riep op tot een bloedig gevecht tegen de regering.

Nadat bekend werd dat het leger bij zijn opmars naar het centrum bij Muxidi slachtoffers gemaakt had, werd onmiddellijk het gefantaseerd cijfer van 7000 gelanceerd. De Tiananmen moeders hebben het vandaag over 38 slachtoffers daar. Daarop riep de chef propaganda van de studentenfederatie uit ‘Alle soldaten die we zien moeten gedood; er moet een algemene staking komen van studenten, werkers en handelaars’. Toen de troepen bij Tiananmen aankwamen riep de radio op flessen, benzine, kerosine te verzamelen voor Molotov cocktails. Ook werd uitgelegd hoe die te vervaardigen en te gebruiken.

Tijdens de rebellie werden op kruispunten wegversperringen opgericht die de doorgang van het leger moesten blokkeren. Twee dagen na het afkondigen van de krijgswet op 20 mei waren al 220 bussen gebruikt als wegversperring. De beweging kreeg steun uit het buitenland, Hongkong en Taiwan en begon met het aankopen van wapens. Burgemeester Chen Xitong beweert in zijn rapport dat personen die blokkades opwierpen  30 yuan per dag kregen , zij die militaire voertuigen in brand staken 3000 yuan en de prijs was nog hoger voor het doden van een militair. Men kan twijfelen of dit wel klopt. Het massaal vernietigen van militaire voertuigen en het doden van  soldaten  is wel een bewezen feit.

Op het plein werd een standbeeld opgericht voor de Godin van de democratie, een bijna-kopie van het Amerikaanse Vrijheidsbeeld. Dit moest duidelijk maken welke maatschappij de opstandelingen wilden. Eigenaar Wan Runnan van het privébedrijf Stone dat de beweging steunde, formuleerde zes eisen vooraleer ze het plein zouden verlaten: het terugtrekken van de troepen, het intrekken van de krijgswet, het ontslag van premier Li Peng, de op rust stelling van Deng Xiaoping en van president Yang Shangkun en Zhao terug hersteld in zijn functie. Op 3 juni deelden de leiders van de actie messen, ijzeren staven, kettingen e.d. uit en riepen op tot het doden van militairen en ordekrachten.

Leger

Op dit ogenblik gaven de top verantwoordelijken van de partij (zonder Zhao) het bevel aan het leger dat klaar gehouden werd buiten  de stad, om de krijgswet te doen naleven. Daartoe werden 250.000 troepen gemobiliseerd die posities innamen op 10 plaatsen rond de stad. Het bevel tot ontruiming van het plein dat op 3 juni om 16:30 uur viel, voorzag dat de ontruiming van het plein zou beginnen om 21 uur en klaar moest zijn ’s anderendaags voor 6 uur ’s morgens. Niemand mocht de opmars van de troepen in de weg staan en het leger mocht alle middelen gebruiken om de wegversperringen uit de weg te ruimen. De media verspreidden waarschuwingen aan de burgers.

Het Chinese leger beschikte nog niet over traangas, rubberkogels of andere niet-dodelijke middelen om rellen aan te pakken. Het gebruikte bruut geweld en schoot met scherp  om zich een doorgang te forceren door de barricaden die alle hoofdwegen naar het centrum versperden.  Het rapport van burgemeester Chen Xitong benadrukt van zijn kant dat de opstandelingen op de barricaden ‘bestiaal’ geweld gebruikten tegen de soldaten . In de media  stond destijds een foto van het verkoolde lichaam van een soldaat, opgehangen aan een brugleuning. Die is sindsdien verdwenen uit onze media. 

Tegen 3:30 uur controleerde het leger volgens Amnesty al het gehele plein. 4000 actievoerders bleven over. Er ontstond verdeeldheid onder de blijvers over wat te doen, maar uiteindelijk volgde het restant Hou Dejian die een vrije aftocht had afgesproken met de legercommandant van het plein. Op 9 juni feliciteerde Deng Xiaoping het leger omdat ze de contrarevolutionaire rebellie hadden gestopt. Eind juni bevestigde een uitgebreide voltallige vergadering van het Centraal Comité de afzetting van Zhao Ziyang en hij werd vervangen door Jiang Zemin. Jiang was de burgemeester van Shanghai die erin geslaagd was in zijn stad de betogingen te doen ophouden zonder geweld.

Cijfers en media

Twee dagen na de feiten zei regeringswoordvoerder Yuan Mu in gesprek met NBC dat er bij de ontruiming van het plein zelf geen doden gevallen waren. Alles samen telde de regering 300 doden waaronder 40 soldaten. Voorts waren er volgens de regering 5000 gekwetsten langs de kant van het leger en 2000 bij de opstandelingen. Het rapport van burgemeester Chen Xitong heeft het over 3000 gekwetste burgers en 200 doden waarvan 36 studenten. Het rapport telde 6000 gewonde soldaten en oproer- of politieagenten en enkele tientallen legerdoden. Meer dan 1280 militaire voertuigen, politiewagens en bussen werden in brand gestoken of vernield.

Na vijf jaar tellen kon Amnesty Internationall in 1994 75 gedode studenten identificeren. De Tiananmen-moeders, een verzameling familieleden van slachtoffers, kwamen in  2011 aan 202 geïdentificeerde slachtoffers. Zij hebben het over 3 gedode studenten op het plein zelf. Deze cijfers zijn grotendeels coherent met wat de overheid bekend maakte. Toch blijven onze media spreken over ‘wel duizendtal doden’ tot ‘10.000 doden’. James Miles (BBC) en Richard Roth (CBS) gaven na 20 jaar toe dat ze geen doden zagen op het plein. Enkel de Spaanse TV was aanwezig om de ontruiming van het plein te filmen, maar reporter Juan Restrepo zegt dat de film onklaar werd gemaakt door bewerkers. Een contrast met de beelden van de zgn. tankman die de wereld blijven rondgaan hoewel dit pas ‘s anderendaags gebeurde en troepen toonde die terugkeerden van het Tiananmen plein. De Spaanse ambassadeur E. Bregolat benadrukt dat indien er een bloedbad zou geweest zijn de Spaanse TV dit wel zou gemerkt hebben. Hij stelt dat het bloedbad op het plein uitgevonden werd door journalisten die zich op veilige afstand bevonden in het Beijing Hotel.

Epiloog

Mocht de Tianamen opstand gelukt zijn, dan was China hoogstwaarschijnlijk dezelfde weg opgegaan als de landen van Oost-Europa, waar in dezelfde periode het socialisme implodeerde. China koos een andere weg . Toen de in 88-89 ingezette besparingspolitiek ter beteugeling van de inflatie voorbij was, trok Deng Xiaoping in 1992 naar het Zuiden waar hij terug de hervormingen aanwakkerde. Het is deze politiek van hervormingen binnen het ‘socialisme op zijn Chinees’  die volgens de Wereldbank 850 miljoen personen uit de armoede haalde. Volgens Deloitte stegen de lonen in het maakwerk tussen 2005 en 2016 vijf maal. Volgens de PEW-onderzoeken zijn vandaag 80 tot 85% van de burgers tevreden over de Chinese regering, meer dan het dubbele van de burgers in de VS.

China zal in 2020 zijn doel bereiken om een land te worden met een gematigde welvaart. Ten tijde van de Tiananmen-gebeurtenissen was het nog een arm ontwikkelingsland.

Er wordt vandaag in China nog nauwelijks gesproken over de gebeurtenissen van 1989. Weinigen betreuren het dat de eis van de opstandelingen -een China naar Westers politiek model- geen realiteit geworden is . De idolatrie van het Westen is voorbij.  Het geweld waarmee de opstand onderdrukt werd, blijft een lidteken waaraan men liever niet meer herinnerd wordt.

Bronnen

R.MacFarquhar, The Politics of China 1958-89 , Cambridge University Press

Chen Xitong, Report on Putting Down Anti-Government Riot, New Star Publishers, Beijing, 1989

Emeute à Péking vue par des Chinois, Nouvelle Etoile, Yuan Mu parle de la situation intérieure et de la politique extérieure, p 6-15

Ruan Ming , Deng Xiaoping Chronicle of an Empire 1992, Oxford, p 209

Wei Ling Chua , Tiananmen Square “Massacre”? The Power of Words vs. Silent Evidence Through the eyes of an Outcast Journalist, 2014, 260p

Lees ook Wikistrike en GlobalResearch