Twee oorlogsschepen van de Verenigde Staten zijn zondag door de Straat van Taiwan gevaren. China reageerde waakzaam, maar gematigd, en met het oog op de lange termijn.
De Amerikaanse marine heeft aan de media laten weten dat de kruisers Chancellorsville en Antietam door de straat van Taiwan zijn gevaren.
‘gewoon gevolgd’
‘Het commando voor het oostelijk (gevechts)theater van het Volksbevrijdingsleger (PLA) is zeer alert en blijft klaar om elke provocatie te dwarsbomen’, verklaarde senior kolonel Shi Yi, een woordvoerder van het PLA. Aangezien de Amerikaanse schepen de regels van ‘onschuldige doorgang’ volgden en bijvoorbeeld wapens en vuurleidingsradarsysteem uitschakelden vormden ze geen daadwerkelijke bedreiging voor de veiligheid van China, volgens militaire experts in de Global Times. ‘Dus, de PLA heeft hen gewoon gevolgd en gecontroleerd’.
Gevaarlijke politiek
Op het bezoek van de Amerikaanse parlementsvoorzitter, Nancy Pelosi, heeft China onder andere met sancties tegen personen en met militaire oefeningen gereageerd. Beijing had hiervoor gewaarschuwd, zelfs bij monde van president Xi in een telefoongesprek met zijn collega Biden. Door haar bezoek veegde de hooggeplaatste politica Pelosi inderdaad flagrant de vloer aan met alle afspraken tussen de VS en China inzake Taiwan. Sinds het bezoek zijn er nog meer provocaties gekomen vanwege Washington en Taipei (de leiding van het de facto autonome Chinese eiland Taiwan). Ook bondgenoten van de VS, zoals Japan, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland, hebben laten zien dat ze bereid zijn de VS en de separatistische politici van Taiwan bij deze gevaarlijke politiek te steunen.
Escalatie in de Straat van Taiwan
De doorvaart van afgelopen zondag is de meest recente stap in de escalatie. Dat Washington oorlogsschepen door de Straat stuurt is echter weer niet zo verrassend: de Amerikaanse regering heeft hiertoe ongeveer een keer per maand opdracht gegeven sinds Joe Biden als president is aangetreden. Dit soort operaties duurt gewoonlijk acht tot twaalf uur en wordt nauwlettend gevolgd door het Chinese leger. De Amerikaanse marine heeft het niet zover gedreven dat ze door de Straat van Taiwan is gaan varen tijdens de grootschalige militaire oefeningen van de PLA daar. Zo is een directe militaire confrontatie met het vasteland gelukkig vermeden. De doorvaart van zondag was de eerste dergelijke operatie sinds het bezoek aan Taiwan door Nancy Pelosi.
Vrijheid van welke navigatie?
De VS en hun bondgenoten noemen dit soort acties ‘operaties voor de vrijheid van navigatie’, (Freedom of Navigation Operations, FONOPs). Hun schepen voeren ze sinds enige tijd ook uit in de Zuid-Chinese Zee. Voor China zijn deze FONOPs vlakbij zijn kusten, en in het bijzonder die waarbij militaire schepen worden ingezet, onwettig en provocerend. Beijing wijst erop dat de vrijheid van navigatie niet van toepassing is op militaire schepen binnen buitenlandse Exclusieve Economische Zones (EEZ’s) en territoriale wateren. China heeft er daarentegen alle belang bij om de vaarwegen voor commercieel vervoer vrij en veilig te houden, vanwege hun grote belang voor zijn buitenlandse handel.
Denkbeeldige grenzen en rechten
De doorvaart van zondag door de Amerikaanse kruisers is een ondubbelzinnig signaal van steun aan diegenen die de status van ‘één China, één Taiwan’ voor onbepaalde tijd willen handhaven. De actie is zelfs een steuntje in de rug van de voorvechters van een ‘onafhankelijk Taiwan’. Maar er is meer. Bijna 70 jaar loopt er een denkbeeldige lijn door de Straat van Taiwan tussen het vasteland en het de facto autonome eiland, de zogenaamde median line, die een Amerikaanse generaal in 1954 bedacht heeft toen de Koude Oorlog goed op gang was gekomen. De Straat van Taiwan is ongeveer 180 km (110 mijl) breed en de middenlijn loopt ongeveer 60 km (37 mijl) van de kust van Taiwan. Taiwan beweert dat het territoriale wateren (12 mijl uit de kust) en een EEZ (200 mijl) heeft. Taipei heeft ook een air defense identification zone (ADIZ) uitgeroepen. Geen van die drie beweringen kan het hard maken, omdat het geen onafhankelijke staat is. China heeft de median line dan ook nooit officieel erkend. Wel heeft het Volksbevrijdingsleger deze lijn, die dus geen enkele internationaal wettelijke status heeft, meestal gerespecteerd om de situatie niet op de spits te drijven. De Amerikaanse politieke elite en hun ‘dappere, democratische vrienden in Taipei’ drijven systematisch de spanningen op en doen in de praktijk het tegenovergestelde van wat ze met de mond beweren (‘het één China-beleid en de vrede handhaven’). Het hoeft niet te verwonderen dat de Chinese lucht- en zeemacht tegenwoordig regelmatig de median line overschrijden en ze die door de VS bedachte grens uiteindelijk zullen laten vervagen.
Straat van Taiwan: internationale wateren?
Jill Goldenziel, professor aan de US Marine Corps University schrijft op 22 juni op de website van Forbes: ‘China eist de Straat van Taiwan op als zijn eigendom, dat is illegaal’. Goldenziel ondersteunt de stelling van de Verenigde Staten dat de Straat van Taiwan behoort tot ‘internationale wateren’. De westerse media nemen die visie zonder meer over. Volgens China is het echter een valse bewering wanneer bepaalde landen de Straat van Taiwan ‘internationale wateren’ noemen. Beijing beschouwt het als ’een voorwendsel voor het manipuleren van kwesties met betrekking tot Taiwan en het bedreigen van China’s soevereiniteit en veiligheid’.
‘Geen wettelijke basis in het zeerecht’
Wang Wenbin, woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken van China, zette op 13 juni tijdens een reguliere persconferentie de visie van China uiteen. ‘…Taiwan is een onvervreemdbaar deel van het Chinese grondgebied. De Straat van Taiwan varieert in breedte van ongeveer 70 zeemijl op zijn smalst en 220 zeemijl op zijn breedst. Volgens UNCLOS en Chinese wetten zijn de wateren van de Straat van Taiwan, die zich van beide kusten tot het midden van de Straat uitstrekken, verdeeld in verschillende zones, waaronder de binnenwateren, de territoriale zee, de aangrenzende zone en de exclusieve economische zone. China heeft de opperheerschappij, soevereine rechten en jurisdictie over de Straat van Taiwan. Tegelijkertijd respecteert China de wettelijke rechten van andere landen in relevante wateren daar. Er is geen wettelijke basis voor internationale wateren in het internationale zeerecht’.
Onschuldige doorvaart?
Concreet heeft China inderdaad rechten binnen de contiguous zone en de exclusieve economische zone. Maar andere landen hebben het recht van ‘onschuldige’ vrije doorvaart, volgens sommigen zelfs door de territoriale wateren in enge zin. Een goede vraag is hoe ‘onschuldig’ de doorvaart van een vliegdekschip is. Ook de regels over de vrije doorvaart blijken vaag en vatbaar voor opportunistische interpretaties.
‘Ingewikkeld UNCLOS’
Wij vroegen tekst een uitleg aan Dr. Jenny Clegg, een expert inzake de situatie in de Zuid-Chinese Zee. Zij vertelde aan ChinaSquare dat ook zij, bij haar research voor artikelen over de regio, onder de indruk kwam van de vaagheid en complexiteit in regels en definities. ‘Volgens UNCLOS zijn er buiten de territoriale wateren van een land (12 zeemijl uit een kustlijn – iets meer dan 12 mijl, 16 km) ‘internationale wateren’, maar de term is juridisch moeilijk te definiëren. UNCLOS is notoir ingewikkeld en tegenstrijdig, zoals ik ontdekte toen ik schreef over de Zuid-Chinese Zee – er zijn tientallen en meer geschillen.’
(On)gelijke rechten?
Over de Chinese visie zegt Clegg: ‘China accepteert de Straat van Taiwan niet als internationale wateren – de Straat behoort inderdaad tot China’s grondgebied. Ik kan alleen maar aannemen dat dit zo is voor de VN, maar ik kon nog geen specifieke bronnen vinden over de VN en de Straat van Taiwan’. En wat UNCLOS verder aangaat: ‘UNCLOS voorziet in onschuldige doorvaart, waardoor oorlogsschepen zonder toestemming de territoriale wateren kunnen doorkruisen, zolang dit voor vreedzame doeleinden is. China heeft ook een andere interpretatie van ‘onschuldige doorgang’ en vereist dat landen toestemming vragen voordat ze oorlogsschepen de territoriale wateren in sturen. En het is de moeite waard er steeds aan te herinneren dat de Verenigde Staten UNCLOS helemaal niet hebben ondertekend’. Jenny Clegg heeft nog een pertinente vraag: ‘Waarom is het volgens de mainstream media ‘niet oké’ dat China de middenlijn van de Straat van Taiwan, een louter informele grens, overschrijdt, maar wel dat de VS zijn oorlogsschepen en vliegdekschepen er doorheen stuurt?’
Amerikaans exceptionalisme?
Begrippen als internationale wateren en territoriale wateren zijn dus vaag gedefinieerd. Bovendien zijn er ook nog de contiguous zones (de aangrenzende zones) en de exclusieve economische zones die eigenlijk als grijze zones tussen beide in liggen. Dit alles zorgt voor verwarring en geopolitiek misbruik. Vooral de VS heeft al bijna 80 jaar de gewoonte zijn visies aan de wereldgemeenschap op te leggen, en daar goedschiks of kwaadschiks naar te handelen (een hoofdthema in The Withdrawal van Chomsky & Prashad, Terugtrekken!, 2022). In verband met de kwestie Taiwan is dat duidelijk weer het geval.
Bronnen: China Daily, Global Times, Reuters, Wikipedia, MO*, Lavamedia.be, UN.org (website Verenigde Naties)
Verder lezen:
Maritime Security: The Concept of Innocent Passage
Wikipedia: International waters
Cultuurtheoretisch bezien is dit een heel interessante discussie. Zowel het Amerikaanse standpunt als dat van de commentator is universalistisch geformuleerd. In het cultuurmodel van Fons Trompenaars (zie de recensie van Has China Devised a Superior Path to Wealth Creation? The Role of Secular Values op Chinasquare (https://www.chinasquare.be/is-het-chinese-pad-naar-welvaart-onovertroffen/)) worden culturen volgens een aantal dimensies gemeten. Een ervan is universalisme – particularisme. In universalistische culturen (o.a. de Belgische en Nederlandse) gaan mensen ervanuit dat alles volgens vaste wetten en regels verloopt. Dat hoeven geen geschreven regels te zijn. Ook processen in de natuur en maatschappij verlopen volgens vaste, onderzoekbare, regels.
Particularistische culturen menen dat hoe zaken op een bepaald moment moeten geschieden afhankelijk is van omstandigheden van het moment: wie zijn erbij betrokken en wat is hun onderlinge relatie, wat zijn de omstandigheden, e.d. moeten eerst duidelijk zijn, voordat de op dat moment geldende regels vastgesteld kunnen worden.
Uit mijn eigen adviespraktijk weet ik dat deze dimensie alleen al schuldig is aan wellicht 80% van alle misverstanden tussen Chinezen en Westerlingen.
Een complicerende factor in deze zaak is dat veel z.g. internationale wetten in feite Westers georiënteerd zijn en door het Westen aan niet-Westerse landen opgedrongen zijn. Het Westerse culturele patroon is lang, ook toen de meeste Westerse koloniën verzelfstandigd waren, als dominant erkend. Dat is de laatste jaren aan het veranderen.
De Chinese cultuur is sterk particularistisch. China zal bij het inschatten van een incident als dit niet per se de ‘algemeen’ gelden wetten hanteren, maar ook naar de omstandigheden kijken. Begrippen als ‘internationale wateren’, UNICLOS, e.d. worden wel geraadpleegd, maar zeker niet als richtlijn gebruikt. Westerlingen gaan steigeren, als ze dit lezen, maar het is een cultureel feit en bovendien laat mijn boven aangehaalde artikel zien dat de meer particularistische cultuur een veel groter deel van de wereld bestrijkt dan de meer universalistische. Het Westen vertegenwoordigt een minderheid. Het is nu dus zaak dat de mensheid (VN?) snel bijeenkomt en al deze internationale verdragen in het licht van de nieuwe wereldorde opnieuw bespreekt. Dat zal helaas niet zonder slag of stoot geschieden; zoals we het afgelopen half jaar hebben kunnen zien.