Strangers When We Meet is een film uit 2024 van Zhang Guoli met in de hoofdrollen Fan Wei en Zhou Dongyu. Hier volgt een mild kritische, lovende recensie geschreven door Alfie Howis* en gepubliceerd** op Friends of Socialist China.
Ik had het genoegen om deze film in Londen te zien als onderdeel van de internationale vertoningen van het Beijing International Film Festival. Het is een emotioneel, quasi-romantisch drama over twee ex-gevangenen die verstrengeld zijn in een enigszins giftige relatie. Er is tussen hen een groot leeftijdsverschil. Ze hebben uiteenlopende visies op het huwelijk. De plot zit goed in elkaar en voelt ondanks wat haarspeldbochten niet geforceerd aan, terwijl de prachtige cinematografie van hoge kwaliteit is. Dat laat de technische en artistieke bekwaamheid van de hedendaagse Chinese cinema zien.
(Waarschuwing: spoilers in het vervolg van de tekst)
Niet oordelend
Wat me opviel aan deze film was de niet-oordelende en sympathieke benadering van de centrale personages ondanks hun achtergrond. Lao Qin, het personage van Zhou Dongyu en Chang Juan, het personage van Fan Wei, hebben allebei in de gevangenis gezeten voor moord. Het openingsdeel van de film toont het einde van Lao Qin’s tijd in de gevangenis en zijn vrijlating, waar hij vriendelijk wordt behandeld door gevangenisbewakers en te horen krijgt dat het niet uitmaakt wat hij heeft gedaan nu hij vrij is. Hij krabbelt weer overeind, vindt een appartement en probeert aan werk te komen. Dat blijkt relatief gemakkelijk, en niet beïnvloed door zijn, net afgelopen, vrij lange tijd in de gevangenis. Hoewel Lao emotioneel geremd lijkt te zijn, is dat niet het gevolg van discriminatie waarmee hij als ex-gevangene zou kunnen te maken hebben.
‘Gehumaniseerd’
Ook wanneer Chang Juan in het midden tot het einde van de film vermist raakt, zijn de gevangenisautoriteiten erg bezorgd om haar welzijn en werken ze samen met Lao Qin om haar te vinden – er is geen spoor van minachting of onmenselijkheid in de omgang met zulke zware ex-criminelen. Integendeel, ze worden over het algemeen gehumaniseerd en normaal behandeld, ook niet overdreven met medegevoel overladen, vertroeteld of betutteld. Ze worden behandeld als mensen die gewoon proberen het leven aan te kunnen ondanks hun moeilijke omstandigheden.
Het nut van welvaart
De manier waarop de cineast welvaart en het nut ervan voorstelt is complex en gaat veel verder dan een platte verheerlijking van consumentisme. En dit, hoewel het een van de centrale thema’s is dat Lao Qin aan een grote som overheidsgeld komt als tegemoetkoming voor de sloop van zijn ouderlijk huis. Chang Juan is meer gehecht aan buitensporige consumptie, zij koopt dure kleren met het geld van Lao Qin en dringt aan op verschillende roekeloze en genotzuchtige uitgaven. Hoewel dit vriendelijk wordt bespot en een humoristische wending geeft aan de plot, blijkt er meer aan de hand. Chang Juan wil er uiteindelijk vandoor gaan met een deel van het geld om het onschuldige slachtoffer van een misdaad die ze heeft gepleegd genoegdoening te geven. Dit is in feite een nobel doel en het heeft zelfs een enigszins feministisch karakter. Chang Juan gebruikt het patriarchale huwelijkssysteem, met de bijbehorende kosten voor een bruidsschat, om het onrecht van haar misdaad recht te zetten.
Werk en klasse
Een ander element van de film, dat zich onderscheidt van gangbare thema’s in de westerse film, is de benadering van werk en klasse. Hoewel Lao Qin aan geld is gekomen, is het geen spectaculair bedrag – genoeg om een nieuw appartement te kopen en niet afhankelijk te zijn van een baan om in het levensonderhoud te voorzien. Desondanks zoekt hij werk voor om voldoening te vinden. Eerst zien we hem als koerier, waar hij niet redt omdat hij te langzaam is, en aan het eind neemt hij een baan als keukenhulp. In het laatste deel van de film zitten er lange scènes waarin we hem in die baan aan het werk zien. Hij besteedt nauwgezette aandacht aan zijn werk en maakt keukens die hij onder handen neemt mooier. Hij krijgt voor zijn werk veel lof en bewondering van anderen die hem zien als een echt deskundig en bekwaam persoon. Welke theorieën over subplots en interpretaties je ook over dit thema en de presentatie van het personage Lao Qin kan geven, dit element sprong eruit als een verfrissende en ongegeneerde bewondering voor een beroep dat wordt beschouwd als een van de laagste en minst belangrijke vormen van werk in de westerse of kapitalistische cultuur.
Inicht in de Chinese samenleving?
De film geeft subtiel een aantal inzichten in de Chinese samenleving, hoewel dit niet de hoofdbedoeling is van de cineast. De politieagenten waren aardige en competente personages, die zeer plichtsgetrouw waren en flexibele oplossingen gebruikten om de hoofdpersonen te helpen wanneer dat nodig was, zelfs in ongebruikelijke situaties zoals wanneer Chang Juan vermist raakt. Op een bepaald moment is ze in het ziekenhuis en kan ze onmiddellijk medische zorg krijgen in een goed georganiseerde instelling, een ervaring die in de huidige tijd apart overkomt bij Britse kijkers.
Dienstverlening
In feite is de interactie van de personages met de staat en de overheidsdiensten het minst tragische element van de film. Zelfs wanneer de schadevergoeding van de staat voor de sloop van het ouderlijk huis van Lao Qin binnenkomt, gebeurt dit met respect en verontschuldigend, zonder verplichtingen, ondanks het feit dat hij op dat moment nog steeds een gevangene is. De som bedraagt 1,5 miljoen yuan, of ongeveer £165.000, die vervolgens wordt gebruikt om een nieuw appartement en mooie kleren te kopen en zorgt voor de mogelijkheid om goed te leven zonder afhankelijk te zijn van werk voor geld. Dit laat de opmerkelijk lage kosten van levensonderhoud in China zien.
Middenklasse
De materiële levensstijl van de koppels is beslist kenmerkend voor de middenklasse (ondanks het feit dat ze elk verschillende sociale en culturele klassenkenmerken hebben), wat de indruk geeft van de moderne en goed ontwikkelde Chinese economie, zelfs in de kleine stad waar ze komen te wonen.
Gender en huwelijk
De weergave van genderrollen en de soms als vanzelfsprekend overkomende aannames over huwelijk, gezin en kinderen kunnen bepaalde kijkers afstoten. Op het tweede gezicht zit er echter toch meer nuance in dit thema. Het leeftijdsverschil tussen de personages is 32 jaar, Qin is 56 en Juan slechts 24. Dit komt uitvoerig aan de orde omdat Qin zich zorgen maakt over zijn leeftijd. Dat is de reden waarom hij erg terughoudend is in het aangaan van een romantische relatie, ondanks Juan’s aandringen. Als zij uiteindelijk actie onderneemt en het huwelijk verlaat met medenemen van zijn geld, blijkt dat haar enthousiasme niet authentiek was. Geen van beide partners was gelukkig of accepteerde het leeftijdsverschil. Ze gingen alleen met elkander verder vanwege andere motivaties. Tijdens hun huwelijk is het enige doel van Qin om kinderen te krijgen en zijn familielijn voort te zetten. Uiteindelijk weigert Juan dit en Qin probeert haar te manipuleren, soms met geweld.
Gemiste kans
Dit is een moment waarop de film er niet in slaagt meer diepgaand in te gaan op een morele kwestie die echt wel om antwoord vraagt. Immers, Qin toont berouw en het verhaal maakt duidelijk dat zijn daden verkeerd waren. Wat in feite niet aan de orde komt of voorgesteld wordt als een probleem is het onderliggende idee dat een huwelijk onvermijdelijk tot kinderen moet leiden. Wel blijft de film moreel neutraal: het wordt aan de kijkers overgelaten om de dynamiek van de koppels naar eigen goeddunken te beoordelen. Hoe dan ook, dit verhaalelement kan een boeiende aanleiding zijn voor debatten over gender en familie in het China van vandaag. De film laat individuen zien die het niet gemaakt hebben en in een deprimerende situatie verkeren. Hij geeft de kijker de mogelijkheid na te denken over de rechtmatigheid of onrechtvaardigheid van hun daden.
Kunstzinnige kwaliteit, boeiende inhoud
Over het geheel genomen is Strangers When We Meet een genuanceerde film die een reeks interessante thema’s aansnijdt in een boeiende, kunstzinnige vorm. Het werpt een mooi licht op het China van zowel stadsbuurten als platteland, en schuwt de minder aangename aspecten van de Chinese samenleving niet. Film is een geweldige manier om in contact te komen met de Chinese culturele output en om meer te leren over het socialistische China. Helaas zijn er nog te weinig Chinese films te zien in onze bioscopen, als we rekening houden met hoe goed de kwaliteit van Strangers When We Meet is, zou daar over niet al te lange tijd verandering in moeten komen.
*Alfie Howis is een publicist en activist bij de vredesorgansatie Codepink
**De bovenstaande recensie verscheen oorspronkelijk op de website van Friends of Socialist China. Alfie Howis was lid van een vriendschapsdelegattie naar China van Friends of Socialist China. De groep werd uitgenodigd voor het Tiantan Award Panorama, een Chinees filmevenement, gepresenteerd door het Beijing International Film Festival (BJIFF).
