Chen Weihua (Opinie)
Het bureauhoofd van de China Daily, Afdeling EU, neust rond op de Grote Markt van Brussel, proeft er de sfeer en verdiept zich in het verblijf van Marx in Brussel en de gevolgen die dat had.
De Grote Markt is de beroemdste en meest gefotografeerde toeristische attractie in Brussel. Victor Hugo noemde dit plein ooit ‘het mooiste van de wereld’. Het is omringd door gebouwen in verschillende architectuurstijlen, barok, gotisch en Louis XIV, met vergulde detailversieringen. De Grote Markt van Brussel staat bij Chinese toeristen bekend als het Gouden Grote Plein, huangjin da guangchang.
Chinezen in Brussel
Chinese toeristen worden vooral aangetrokken door een Louis XIV-gebouw uit 1698, dat nu bekend staat als La Maison du Cygne – het ‘huis De Zwaan’, een chique evenementen- en banketlocatie. In 1848 was dit de plek waar Karl Marx en Friedrich Engels elkaar wekelijks ontmoetten en het Communistisch Manifest schreven. Dit boek inspireerde revolutionairen in China en in de rest van de wereld.
Op dinsdagmiddag duwen twee Chinese toeristen uit Shanghai de deur open in een poging een kijkje binnen te nemen. Niet ver voor het gebouw geeft een jonge vrouwelijke gids uitleg aan een groep Chinese toeristen. Rechts van hen vertelt een Belgische gids een dozijn Engelssprekende toeristen dat Marx in ballingschap in Brussel woonde.
Ik had het geluk om mijn vrienden uit Shanghai mee te nemen voor een lunch in het huis De Zwaan begin 2019. Het was toen nog een gewoon restaurant, open voor het publiek. Het portret van Marx hing aan de muur en een kleine plaquette gaf aan waar Marx en Engels zaten om hun revolutionaire ideeën te bespreken. Nadat hij Duitsland en later Frankrijk was uitgezet vanwege zijn politieke standpunten, verhuisde Marx in 1845 met zijn gezin naar Brussel, toen een toevluchtsoord voor veel revolutionairen. Marx kreeg een verblijfsvergunning in Brussel op voorwaarde dat hij geen geschriften over de actuele politieke situatie zou publiceren.
Parijs
Marx woonde op verschillende plekken in Brussel. Ik heb de woning aan de Rue d’Orleans 42 bezocht, nu Rue Jean d’Ardenne 50. Het is de enige woning met een gedenkplaat die aangeeft dat de familie hier van 1846 tot 1848 woonde. Het was in Brussel dat Marx’ vrouw, Jenny von Westphalen, Marx’ jeugdliefde en levenslange metgezel, beviel van hun zoon Edgar en dochter Laura. Toevallig zag ik tijdens een recent bezoek aan de Parijse begraafplaats Père Lachaise de grafsteen van Laura en haar man Paul Lafargue, niet ver van de muur van de Communards.
Keerpunt
De Belgische historicus Edward De Maesschalck, die een boek schreef over Marx in Brussel, zei dat Brussel een keerpunt in het leven van Marx betekende: vanaf toen zette hij een revolutie in gang die de wereld radicaal zou veranderen.
Brussel was toen een stad met een rijke bovenlaag en een groot aantal armen. Er was de Aardappelhongersnood van 1846, er warengraantekorten in 1847. De armoede in België bereikte een recordhoogte, wat Marx’ overtuiging versterkte dat revolutie niet lang meer op zich kon laten wachten.
Marx had het ook zwaar en kreeg af en toe financiële steun van Engels. De twee schreven verschillende boeken in Brussel, waaronder De Duitse Ideologie. Toch was het Communistisch Manifest het meest invloedrijke van allemaal. Het was ook in Brussel dat Marx en Engels het Kommunistisches Korrespondenz-Komitee oprichtten, dat per brief communiceerde met mensen in heel Europa. In 1847 werd Marx redacteur van de Deutsche-Brusseler-Zeitung, een Duitse krant in Brussel. Het was niet de eerste keer dat Marx in de journalistiek werkzaam was. Hij had een paar jaar eerder als journalist gewerkt en was hoofdredacteur van de Rheinische Zeitung, een dagblad voor progressief-liberale lezers.
Toen de in Brussel gevestigde Democratische Vereniging, waarvan Marx vicevoorzitter was, in februari 1848 een verklaring uitgaf waarin zij de Franse revolutie steunde, beval de Belgische veiligheidsdienst hem op 3 maart het land binnen 24 uur te verlaten. Het Centraal Comité, kwam die avond bijeen en verklaarde dat de Communistische Liga naar Parijs zou verhuizen. Eerst leidde dit nog even tot de arrestatie van Marx en zijn vrouw. Tenslotte konden ze toch gaan.
Ballingschap
Het was het einde van hun driejarig verblijf in Brussel. De Maesschalck schreef dat Marx aankwam als een sociaal geëngageerde geleerde, op zoek naar duidelijkheid en naar de sleutel tot een beter begrip van de menselijke geschiedenis. In Brussel ontpopte Marx zich als een revolutionair met een missie. Het was ook in Brussel dat zijn opvattingen over materialistische geschiedschrijving werden gevormd, en het was dus in Brussel dat Marx het Communistisch Manifest schreef, een mijlpaal en monument in een veranderende wereld.
Marx in China, en in Europa
Marx is een begrip in China. In Europa is hij tegenwoordig niet bepaald populair, zelfs niet onder sociaaldemocratische partijen, die ooit werden opgericht als marxistische partijen. Toch, als je kijkt naar de arbeidersbewegingen en stakingen in Europa van de afgelopen jaren voor betere lonen, welzijn en arbeidsomstandigheden, dan zie je dat dit een uiting is van de strijd van de arbeidersklasse zoals beschreven door Marx.
Toch weer: Marx in Brussel?
Bart Peeters van de Belgische Arbeiderspartij PTB-PVDA vertelde me dat Marx en Engels vandaag nog even relevant zijn als in het verleden. Hij zei dat het bezuinigingsbeleid van de regering mensen pijn begint te doen en dat neoliberale politici de rechten van werknemers systematisch hebben uitgehold. Hij verklaarde dat de huidige aanval op lonen, sociale zekerheid en openbare diensten gekoppeld is aan een push voor enorme defensie-uitgaven, de militarisering van de samenleving en roekeloos oorlogszuchtig gedrag.
‘De analyse van Marx is weer op de voorgrond getreden,’ zei hij. De PTB-PVDA, een nationale communistische partij in België, heeft haar ledenaantal de afgelopen tien jaar meer dan verdubbeld.
‘Zonder een grondig wetenschappelijk begrip van de mechanismen van het kapitalisme en zijn overheersing van het staatsapparaat, kan de strijd niet succesvol zijn. Gelukkig beginnen steeds meer arbeiders dit te begrijpen,’ volgens Peeters.
*Chen Weihua, bureauhoofd van de China Daily, Afdeling EU, was eerder columnist en hoofdcorrespondent van de China Daily in Washington. Hij studeerde in China en in de VS. Chen werd in 2023 geïnterviewd door Ng Sauw Tjhoi voor China Vandaag.
Dit artikel, een voorbeeld van ‘red tourism’, verscheen in de China Daily. We vertaalden het en nemen het over met toestemming van de auteur.
De standpunten in opiniestukken zijn niet noodzakelijk identiek aan de redactionele lijn van ChinaSquare. De verantwoordelijkheid voor de inhoud ligt bij de auteur.
