In een interessant artikel beschrijft Peter Bosshard, policy director van de milieu-ngo ‘International Rivers’ zijn ervaringen met Chinese bouwers van stuwdammen.
Merowe dam in Soedan
In het begin van de 21e eeuw verschenen de Chinese dammenbouwers op de internationale markten. Ze contracteerden de bouw van controversiële dammen in onder meer Myanmar en Soedan. Daarbij dreigden ze de vooruitgang op het gebied van bescherming van het leefmilieu en de mensenrechten, waarvoor vele jaren gestreden was, teniet te doen. De recente ervaring duidt er echter op dat Chinese dammenbouwers en hun financiers zich niet gedragen als cowboys, maar verantwoordelijk voor de maatschappij proberen te handelen.
In juli 2004 waarschuwden Friends of the Earth en International Rivers dat de China Exim Bank leningen gaf voor projecten in Soedan en Myanmar waarin geen enkele andere instelling wilde financieren. Zo zou de Merowedam in Soedan de verhuis van 50.000 personen uit de vruchtbare Nijlvallei vereisen.
China zou vandaag betrokken zijn bij 216 damprojecten in 49 landen; 19 van de 24 grootste waterkrachtcentrales in de wereld worden momenteel gebouwd door Chinese firma’s. De groep grote dammenbouwers verenigd in Sinohydro zou naar eigen zeggen de helft van de wereldmarkt controleren.
Chinese dammenbouwers zijn geïnteresseerd in buitenlandse dammen omdat de bouw daarvan een hogere winst oplevert dan de bouw in China. Een klein aantal dammen in Myanmar en Laos kan bovendien electriciteit leveren aan Chinese grensgebieden. In 2006 kloeg onze vroegere minister Philippe Maystadt, voorzitter van de Europese Investeringsbank, over oneerlijke concurrentie door de Chinezen. In 2007 vroeg de OESO dat de Chinese overheid meer aandacht zou schenken aan de sociale gevolgen en de invloed op het milieu van de activiteiten van Chinese dammenbouwers in het buitenland.
De Chinese overheid is pas sinds een aantal jaren strenger gaan toezien op de milieubescherming in China zelf. Dat heeft met vertraging ook gevolgen voor buitenlandse projecten. In 2006 riep de regering Chinese investeerders op om “de rechten en belangen van de plaatselijke werknemers te beschermen, alsook de plaatselijke natuurlijke rijkdommen, de lokale gemeenschappen te ondersteunen en te zorgen voor de levensomstandigheden van de mensen”. Een richtlijn is in voorbereiding die Chinese investeerders verplicht om minstens de Chinese milieuwetten toe te passen indien de plaatselijke wetten tekortschieten.
International Rivers heeft zich niet tot gratuite kritiek op de Chinese dammenbouwers beperkt. In 2004 maakten ze hun bezorgdheid over aan de China Exim Bank. Een directeur van de bank antwoordde: “Voor zover ik weet, is onze bank bezorgd over de milieuaspecten van onze projecten. Misschien zijn onze normen nog niet op het niveau van jullie internationale normen. Maar sinds we als exportkredietinstelling globale ambities hebben, moeten we wel degelijk internationale normen hanteren”. In 2006 werd Peter Bosshard ontvangen door de president van de bank. Op verzoek van ngo’s maakte ze in 2007 haar milieupolitiek openbaar en in 2008 werden meer details uitgewerkt. De president van de bank verklaarde in 2008 dat ze hun milieueffectrapporteringen laten maken door westerse instellingen om meer geloofwaaardig te zijn.
Na die gunstige start met de China Exim Bank besloot International Rivers contact te zoeken met de dammenbouwers zelf. Samen met andere ngo’s vroegen ze in 2009 aan Sinohydro om milieunormen van international niveau in te voeren en nauwere relaties aan te gaan met de gemeenschappen in de landen waar ze werken; ze boden hun hulp aan om dat te verwezenlijken. Sinohydro nodigde Peter Bosshard uit om hierover te praten en beloofde de zaak te zullen aanpakken.
Einde 2009 kwam de zaak in een stroomversnelling: Sinohydro wilde op de beurs van Shanghai genoteerd worden en moest daarvoor onder meer zijn milieustrategie uiteenzetten. Het Chinese Ministerie van Leefmilieu, dat in het geval van vervuilende firma’s ook de beursgang moet goedkeuren, maakte de milieu-audit van het bedrijf bekend en vroeg commentaar van het publiek. Tegelijk nam Sinohydro opnieuw contact op met International Rivers en vroeg het suggesties voor het uitwerken van zijn milieustrategie, waarop de organisatie in detail inging.
Tot daar de mooie theorie. Hoe is de praktijk intussen?
In december 2009 vroeg Turkije aan China om op de Tigris de Ilisudam te bouwen. Tegen die dam was er lokaal protest en de Duitsers, Oostenrijkers en Zwitsers hadden geweigerd het project te financieren. Eind april hadden de Chinezen tegen de verwachtingen in nog niet positief geantwoord, en de Chinse ambassadeur in Ankara verklaart dat China bij het project niet betrokken is.
In Gabon steunt de China Exim Bank een Chinees project voor een ijzermijn, met eigen haven, spoorweg en waterkrachtcentrale. Brainforest, een plaatselijke milieu-ngo, trok aan de alarmbel bij de China Exim Bank. Waarop deze laatste het project opschortte. Sinohydro van zijn kant zal samenwerken met het Global Environmental Institute, een Chinese ngo, voor een impactstudie van de Nan Ngum 5-dam in Laos. Het vroeg voor dit project ook een investeringswaarborg van de Wereldbank aan, waarschijnlijk om te zien hoe deze laatste de evaluatie van het project aanpakt.
Desondanks zijn er nog ernstige problemen bij een aantal lopende projecten van Sinohydro in Maleisië, Ghana en Myanmar, en erg controversiële projecten zoals een dam op de bovenloop van de Mekong en één in Ethiopië liggen voor ter studie.
Verder zijn er kleinere Chinese dammenbouwers die het niet zo nauw nemen met het milieueffectrapport; die bouwen momenteel aan dammen in Myanmar en op de Mekong.
Het is wel hoopvol dat de grootste Chinese dammenbouwers echt interesse tonen in het volgen van internationale normen.
Bron: Peter Bosshard, “China’s Overseas Dam Builders: from Rogue Players to Responsible Actors?” The Asia-Pacific Journal, 17-2-10, April 26, 2010.
