Door Jean-Paul Desimpelaere
In zijn jaarlijkse toespraak op 10 maart[1] vraagt de dalai lama aan zijn ‘parlement in ballingschap’ om zijn statuut van ’staatshoofd’ door te geven aan een te verkiezen opvolger. De dalai lama (76j) zegt dat hij op pensioen wil gaan. Van welke activiteit wil hij afstand nemen? Hij zegt: “Aan de komende zitting van het ‘Tibetaans parlement in ballingschap’ zal ik schriftelijk vragen om het ‘Charter van de Tibetanen in ballingschap’ te amenderen zodanig dat een leider kan verkozen worden aan wie ik mijn formele autoriteit kan overdragen.”
Volgens het ‘Charter van de Tibetanen in ballingschap’, een soort ‘grondwet’[2], die opgesteld werd in 1991 en nog steeds van kracht, is beschikt de dalai lama over uitgebreide politieke bevoegdheden.[3] Hij is het ‘staatshoofd’; hij kan ‘ministers’ afzetten of benoemen; hij kan eigen wetten uitvaardigen; de volledige uitvoerende macht ligt bij hem; hij keurt de rekeningen goed; hij kan op eigen initiatief mensen benoemen in de administratie en heeft nog een aantal andere kleinere bevoegdheden.[4] Zijn mogelijk ‘pensioen’ betreft dus zijn politieke macht en niet zijn religieuze positie.
Een pensioen geduwd door eigen rangen?
In november 2008 herbevestigde een buitengewoon congres van de Tibetaanse bannelingen de absolute macht van de dalai lama.[5] In de slotresolutie van de bijeenkomst staat: “wij vragen met aandrang aan de dalai lama om niet op pensioen noch op semi-pensioen te gaan en door te gaan met het leiden van het Tibetaanse volk”. Toch rommelt er wat in de rangen van de Tibetaanse gemeenschap in het buitenland. Dit uitzonderlijk ‘congres’ van november 2008 was er gekomen omdat er onenigheid was over de te volgen weg na de onlusten in Lhasa van maart 2008. Delen van de Tibetaanse gemeenschap wilden geweld niet langer uitsluiten en de roep naar ‘onafhankelijkheid’ in plaats van de ’verregaande autonomie’ volgens de dalai lama, kon publiek gehoord worden in Dharamsala. De dalai lama kreeg dus af te rekenen met interne kritiek. Toen, in 2008, waren zijn woorden: “ik ga met pensioen” eerder een licht chantagemiddel om de eenheid in de rangen terug te brengen. Althans formeel of tijdelijk, want de grootste organisatie onder de bannelingen – het TYC, Tibetan Youth Congres – is nog steeds openlijk voor onafhankelijkheid en sluit het gebruik van geweld niet uit.
Ook een eigenmachtig en autoritair ingrijpen door de dalai lama op religieus gebied werd hem niet in dank afgenomen. Hij vaardigde op 6 juni 1996 een verbod uit op het vereren van de godheid Shugden.[6] Een religieuze culturele revolutie volgde, groepen beeldenstormers werden uitgestuurd naar alle tempels in India om beeltenissen van Shugden weg te halen.
In eigen rangen is bovendien wel wat kritiek op het ondemocratisch gehalte van de ‘regering’ en het ‘parlement’ in ballingschap. Het ‘parlement’ telt 43 leden, van wie er minimum 10 geestelijken moeten zijn. Het huidige ‘parlement’ kwam de laatste vijf jaar slechts tweemaal per jaar samen. De ‘ministerraad’ telt acht leden, van wie er één verkozen is – de ‘eerste minister’ – en de zeven andere aangeduid zijn door de dalai lama. Drie van de ministers zijn geestelijken en twee andere zijn familieleden van de dalai lama.[7]
Een Tibetaanse ballingenkrant (“The independent”) publiceerde einde 1995 een cartoon met als titel “de huidige toestand van de Tibetaanse democratie”. Daarop was een gebouw te zien met drie pilaren: “wetgevend, juridisch en uitvoerend”. De pilaar “wetgevend” steunde het dak, maar kwam niet tot aan de grond. De pilaar “juridisch” stond op de grond maar kwam niet tot aan het dak. Enkel de “uitvoerende” steunde het dak en stond op de grond. De commentaar was: “In de huidige Tibetaanse regering in ballingschap is er geen controlerend orgaan. Al het werk is enkel gericht op het voldoen van de wensen van de dalai lama. Wat is dat voor een democratie?”[8]
Een symbolisch pensioen?
Plots afstappen van een vrij absolute macht binnen de Tibetaanse gemeenschap in het buitenland naar een teruggetrokken monnikenleven zal het niet worden. De dalai lama zegt het zelf in zijn toespraak van 10 maart: “ik wil mijn verantwoordelijkheid niet ontlopen (…) ik wil mijn deel doen voor de rechtvaardige zaak van Tibet (…) ik hoop dat de mensen geleidelijk aan mijn intentie zullen begrijpen” (cursief door mij). Merk ook op dat de dalai lama niet vraagt aan de komende ‘parlementszitting’ om al een leider te verkiezen (zie inleiding). Hij vraagt enkel om de ‘grondwet’ aan te passen, die het mogelijk moet maken in een niet nader genoemde toekomst om “een leider te kiezen”.
Alles heeft natuurlijk te maken met zijn opvolging, zowel politiek als religieus. Meestal, in interviews, maakt de dalai lama geen onderscheid tussen beiden. Hij zal er ook over waken wie het wordt en hoe. “Indien het Tibetaanse volk een nieuwe reïncarnatie wil, dan moet die in staat zijn de taken af te werken die deze dalai lama niet heeft kunnen vervolledigen. Dat betekent dat hij moet komen uit een vrij land.”[9] De “af te werken taak” is natuurlijk ‘Groot-Tibet’ losweken van China. Binnen de Tibetaanse gemeenschap in het buitenland is momenteel geen enkele nieuwe figuur in staat om met evenveel charisma de wereld rond te reizen om massale religieus-filosofische sessies voor te zitten en om de politieke boodschap van de afsplitsing uit te dragen. Er wordt gespeculeerd op de jonge 17e karmapa als opvolger. Dat lijkt me niet zo waarschijnlijk, gezien er twee rivaliserende 17e karmapa’s zijn. Eén zit min of meer onder de vleugels van de dalai lama, de andere niet. Maar die tweede heeft veel meer aanhang in het Westen dan de eerste. Bovendien behoren de karmapa’s tot een andere boeddhismeschool dan die van de dalai lama. Er was bloedige rivaliteit tussen de twee scholen, tot in de 19e eeuw. Daar blijven nog spanningen van over.[10] Het ziet er dus naar uit dat het “pensioen” van de dalai lama nog niet zo direct effectief zal zijn.
Wel “pensioen voor de Chinese Communistische Partij”!
De 14e dalai lama veroorlooft zich politieke uitspraken, die weinig kerkelijke figuren hem nadoen. In 2009 tijdens een rondreis in de USA werd voor hem op 5 mei een bijeenkomst van 120 bekende Chinese dissidenten georganiseerd in een luxehotel in New York. Hij gaf zijn Chinese toehoorders geen “inleiding tot het boeddhisme”, maar sprak zijn steun uit aan hun streven om de Chinese Communistische Partij (CCP) van de macht te verdrijven. “De CCP heeft lang genoeg geregeerd. De tijd is gekomen dat ze op pensioen moet gaan,” zo zei de 14e dalai lama.[11] Hij pleit dus voor een verandering van regime in geheel China. Dit thema komt meer op de voorgrond tijdens zijn toespraken en interviews van de laatste jaren. In een interview met “Le Nouvel Observateur” van 17 januari 2007 zei hij al: “het actuele Chinese regime is radicaal materialistisch en communistisch. Dat is belachelijk.” En uit een toespraak van de dalai lama tijdens een hoorzitting van de Franse senaat, in augustus 2008, volop tijdens de periode van de Olympische Spelen in Beijing: “Ik benadruk dat China, nu het zich integreert in de internationale markt, beter de idealen van de democratie zou omhelzen. (…) De internationale gemeenschap heeft geen enkele reden om zich te laten pesten door het Chinese communistische regime. Hier in het Westen heerst fundamentele vrijheid. Daarom is het belangrijk dat jullie de kant kiezen van volkeren, die nog niet van die vrijheid genieten.”
Er zijn tientallen voorbeelden opsombaar. Probeer dan even dit scenario te volgen:
* Einde januari 2010 stuurt de dalai lama twee vertegenwoordigers naar Beijing om er met de Chinese Communistische Partij (CCP) te onderhandelen over het statuut van Tibet.
* Op 18 februari laat hij zich publiek ontvangen door Obama.
* Twee dagen later laat hij zich een medaille “Democracy Service Medal” geven door het ‘National Endowment for Democracy’ (NED), een neefje van de CIA.
* Tijdens die ceremonie, waar hij die medaille ontvangt, zegt hij: “De Chinese Communistische Partij zou beter op pensioen gaan”. (AFP).
Drie vaststellingen:
* Hij ‘onderhandelt’ met een instantie (CCP), die hij eigenlijk niet meer wil.
* Hij provoceert zijn Chinese onderhandelingspartners door te tonen dat hij gesteund wordt door Obama.
* Hij heeft het niet over Tibet, maar over een machtswissel in Beijing.
Zhu Weiqun, vicedirecteur van de ‘Eenheidsfrontafdeling’ van de Chinese Communistische Partij antwoordt in dezelfde zin tijdens een interview met het Duitse magazine ‘Focus’, 22 september 2009 : “Indien de dalai lama zijn internationale kruistocht tegen China stopt, dan kunnen we praten over zijn terugkeer. Tijdens zijn bezoeken aan hoge leiders van landen doet hij niets anders dan de relaties van die landen met China verstoren. Dat zijn politieke interventies, geen religieuze. Tegenover de ‘Deutsche Welle’ zei hij op 2 augustus dat “de Chinese Communistische Partij beter op pensioen zou gaan”. Dat lijkt mij geen religieus discours. Hoe kan dat samengaan: hij wil praten met ons maar tegelijk zegt hij dat we met pensioen moeten gaan. Praten is geen show. Dergelijke stellingen zijn volgens mij ingegeven door de kringen in zijn directe omgeving, buitenlandse mogendheden incluis, sponsoring inbegrepen. Een bepaald land, dat ik niet wil noemen, heeft hem dit jaar 16,75 miljoen dollar steun bezorgd. Die steun heeft de dalai lama sinds lang in een val gelokt.”
Het land dat Zhu “niet wil noemen” is wel publiek gekend. Het Amerikaanse Congres voorzag voor 2010 een bedrag van ongeveer 15 miljoen dollar voor de organisaties rond de dalai lama.[12] Dit is publieke en directe staatsteun vanwege de VS. Daarbovenop zijn er nog tal van semiofficiële NGO’s en ‘Stichtingen’, die geld doorschuiven. De Europese commissie van haar kant stelt jaarlijks 1 miljoen euro ter beschikking[13]
Wat betreft de religieuze opvolging van de dalai lama, is de stelling van de Tibetaanse autoriteiten en geestelijken in Tibet zelf duidelijk. “De historische regels voor het zoeken van een reïncarnatie van een hoge geestelijke kunnen niet veranderd worden vanuit de wil van één persoon, die het bovendien om politieke motieven doet,” zo zei Shinza-Tenzin Choeta, zelf een reïncarnatie, sinds 1955, als abt van het Shinza klooster in Lhoka, Zuid-Tibet, en vicevoorzitter van het regionale parlement van Tibet.[14]
De dalai lama van zijn kant heeft al tal van mogelijke versies laten kennen: “na mij stopt het reïncarnatiesysteem (…) ik duid een volwassen reïncarnatie aan (…) een referendum onder de Tibetanen moet uitwijzen of ze na mij nog een reïncarnatie willen (…) een reïncarnatie onder Chinese voogdij zal een valse zijn (…) een reïncarnatie na mij kan een man met blond haar zijn of zelfs een vrouw (…) “wij houden een gesloten conclaaf zoals de katholieken een nieuwe paus kiezen” en nog andere varianten.
Shinza-Tenzin Choeta: “de dalai lama overtrad het boeddhistisch geloof door te spreken over hemzelf na zijn dood. Dat doen de hoge geestelijken niet.”
[1] Herdenkingsdatum van het begin van een gewapende opstand in Lhasa in 1959, die na enkele dagen mislukte en leidde tot het vertrek van de dalai lama naar Indië. 10 maart wordt door de gevluchte opstandelingen de ‘national uprising day’ genoemd. Met die slogan zijn er jaarlijks betogingen op 10 maart in verschillende wereldsteden door verdedigers van de onafhankelijkheid van Tibet.
[2] Voor de 120.000 Tibetanen in het buitenland, maar tegelijk bedoeld als voorontwerp van een grondwet voor een ‘Vrij Tibet’.
[3] www.tibet.com/govt/charter.html
[4] Bijkomende noot: in het “Charter of Tibetans in Exile” staat onder artikel 8 gedefinieerd wie aanspraak kan maken op het Tibetaanse staatsburgerschap. Het hoofdcriterium is etnisch: ben je een Tibetaan, dan ben je een Tibetaanse burger. Dat betekent dat de geëiste “autonomie” een “apart” burgerschap wil instellen in China. Er staat ook in dat bij gemengde huwelijken de niet-Tibetaan van het koppel een verzoek moet indienen om zich te laten naturaliseren. Zo zijn er al enkele duizenden in Tibet. De regels om aanvaard te worden als “Tibetaan” bestaan nog niet, die moeten “later” door het “autonome regime” bepaald worden, zo staat in het charter.
[5] Zie website CTA (Central Tibetan Administration), de ‘regering’ in ballingschap.
[6] Zie persoonlijke website van de dalai lama en ook een uitzending op France-Antenne2 van 9 oktober 2008.
[7] Een schoonbroer en de 2e vrouw van een andere schoonbroer.
[8] Agence de presse Xinhua, 29/12/2008
[9] interview met Amitabh Pal, verschenen in MO-magazine, mei 2006
[10] Zie http://karmapa.controverse.free.fr
[11] Asia Times Online 21/5/09 en Voice of America 30/4/09
[12] Website ‘international Campaign for Tibet’, ‘Tibet appropriations’, FY 2010
[13] resolutie Tibet van het Europees Parlement, 25/11/2010.
[14] China Tibet Online, 9/3/2010.
