Het één-China-principe, de enige garantie voor stabiliteit en welvaart (opinie)

Dirk Nimmegeers

Dit artikel is een opiniestuk, dus het geeft niet noodzakelijk het standpunt van de ChinaSquare-redactie weer.

Taiwanese en westerse politici en journalisten richten de schijnwerper op vermeende overeenkomsten tussen de manier waarop Rusland en Oekraïne nu tegenover elkaar staan en de verhouding tussen China en Taiwan. Reële verschillen en omgekeerde situaties negeren of verzwijgen ondergraaft het één-China-principe.

Chinese topdiplomaten zoals minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi en woordvoerder van BuZa Hua Chunying reageren hier scherp op.

‘Taiwan is Oekraïne niet’

Op 23 februari vroeg een journalist van het Hongkongse Phoenix TV aan Hua Chunying, onderminister en woordvoerder BuZa wat ze vond van ‘de uitlatingen van Taiwanese leiders die het probleem Oekraïne en de kwestie Taiwan met elkaar vergelijken en hopen dat de internationale gemeenschap wapens zal blijven sturen naar Taiwan om ervoor te zorgen dat China Taiwan niet zal “durven” binnenvallen’. Hua Chunying antwoordde: ‘Taiwan is beslist Oekraïne niet. Taiwan is altijd een onvervreemdbaar deel van het Chinese grondgebied geweest. Dit is een onbetwistbaar historisch en juridisch feit.’ Op 7 maart vroeg een reporter van Bloomberg aan minister Wang Yi: ‘Welke gelijkenissen bestaan er tussen de huidige situatie in Oekraïne en de kwestie Taiwan? Hoe groot is de kans op een conflict in de Straat van Taiwan op dit moment volgens u?’ Het antwoord van Wang Yi begon als volgt: ‘de kwestie Taiwan en de kwestie Oekraïne zijn verschillend van aard en helemaal niet vergelijkbaar. Het meest fundamentele verschil: Taiwan is een onvervreemdbaar deel van het Chinese grondgebied. De kwestie Taiwan is een volledig interne aangelegenheid van China.’

De vergelijkingen die je nu ook in onze media met een welbepaalde bedoeling ziet opduiken draaien om de thema’s onafhankelijkheid, politiek-economisch systeem en geweld.

Taiwan is geen onafhankelijke staat, Oekraïne is dat wel.

Rusland heeft een deel van het onafhankelijke Oekraïne, de Krim, weer bij zijn eigen grondgebied gevoegd en zou van plan kunnen zijn nog meer delen te annexeren. China wil Taiwan, dat enkel de facto autonoom is, uiteindelijk weer vreedzaam in het moederland re-integreren. De gelijkenis is er alleen voor wie ze er met de haren bijsleept. Taiwan is geen onafhankelijk land en China zal het nooit diplomatiek erkennen. China heeft Oekraïne wel degelijk erkend en heeft trouwens goede banden met dat land, waarvan het de voornaamste handelspartner is.

Historische verschillen

Oekraïne is eeuwenlang een betwist gebied geweest. Na de Oktoberrevolutie in 1917 ontstond een aantal min of meer onafhankelijke Oekraïense republieken die nog steeds een twistappel vormden voor de buurlanden. De socialistische Sovjetrepubliek Oekraïne werd een van de stichtende leden van de Sovjet-Unie. Na het uiteenvallen van die multinationale staat verklaarde Oekraïne zich onafhankelijk. China onderhoudt diplomatieke betrekkingen met Oekraïne sinds 27 December 1991. Taiwan bestaat uit een groep kleine eilandjes en een groot eiland dat zijn naam aan het geheel heeft gegeven. Het is ook betwist gebied geweest, Portugal of Nederland hadden er een kolonie, maar het was nooit een onafhankelijke staat of als dusdanig erkend. Het Chinese keizerrijk breidde uit tot de Taiwanese eilanden in 1683 en deelde ze in bij de provincie Fujian. Toen het Chinese keizerrijk de eerste oorlog tegen Japan verloor werd het in 1895 gedwongen Taiwan aan Japan af te staan. Na de tweede oorlog tussen Japan en China (1937 tot 1945, een ‘episode’ van de Tweede Wereldoorlog), werd het verslagen Japan verplicht de eilanden in 1945 weer aan China, inmiddels de Republiek China, terug te geven.

‘Onzinkbaar vliegdekschip’

Direct na 1945 begon de Chinese burgeroorlog opnieuw. De strijdmachten van de republikeinse Chinese regering geleid door de Kwomintang-partij verloren die burgeroorlog tegen de Volksbevrijdingsleger van de Communistische Partij en haar bondgenoten. De overwonnenen vluchtten naar Taiwan. In het jaar 1949 was Taiwan het enige gebied dat nog overbleef van de Republiek China. De Kwomintang-partij bleef Taiwan Republiek China noemen en was van plan het vasteland opnieuw te veroveren. Het werd snel duidelijk dat dit niet zou lukken, onder andere omdat de Kwomintang alle krediet bij de Chinese bevolking had verloren. (Republiek China is tot op de dag van vandaag de officiële naam van het de facto autonome Taiwan). Het leek een kwestie van tijd voordat de Volksrepubliek het eiland weer bij China zou voegen en zo de territoriale eenheid van het land herstellen. In de context van de Koude Oorlog, waarvan het Aziatische hoofdstuk in Korea begon, zond de Amerikaanse president Truman de 7e Vloot van de Amerikaanse marine naar de Straat van Taiwan om de hereniging van Taiwan met het vasteland van China te beletten. Amerikaanse militairen noemden Taiwan een ‘onzinkbaar vliegdekschip’. Tot 1971 bleef Taiwan, onder de naam Republiek China dus, lid van de Verenigde Naties en van de Veiligheidsraad daarvan. Toen besloot een meerderheid van de landen aangesloten de Volksrepubliek als ‘het enige China’ te erkennen en Taiwan als een de facto afgescheiden provincie. Het één-China-principe werd in de loop der jaren door steeds meer landen erkend. In 1972 ging ook de VS ermee akkoord. De overgrote meerderheid van landen, ook de westerse, die het één-China-principe aannamen deden dat toen China nog geen economische of politieke zwaargewicht was. Dit is een reden om aan te nemen dat het niet gebeurd is onder druk van China, want de Volksrepubliek had domweg niet veel om druk mee uit te oefenen. Het is eerder zoals de topdiplomaten van China zeggen: ‘het één-China-principe is een universeel erkende norm voor internationale betrekkingen.’

Twee maten, twee gewichten

Als Taiwan zich nu zou afscheuren zou dat net zo goed een separatistische daad zijn als die van de twee volksrepublieken Donetsk en Loehansk in Oekraïne. China erkent die ministaatjes niet want het blijft om principiële redenen hevig gekant tegen separatisme. China gaat bovendien uit van de gedachte dat het andere staten niet wil zien uiteenvallen, net zomin als het zelf wil desintegreren. Het zijn juist de VS en westerse landen die afscheidingsbewegingen steunen als dit met hun eigen belangen overeenstemt en die zich enkel verzetten tegen het separatisme als dat tegen hun belangen ingaat. Zo laat het Westen nu grote afkeuring horen over Donetsk en Loehansk, maar steunden en erkenden de Verenigde Staten en West-Europa de onafhankelijkheid van Oekraïne, Georgië, Estland, Letland en Litouwen zo snel mogelijk om bij te dragen aan de ineenstorting van de Sovjet-Unie. Na de moorddadige burgeroorlog in Joegoslavië, waarvoor westerse staten trouwens een zware verantwoordelijkheid dragen, en het uiteenvallen van dat land, erkenden enkele van de landen in de G20 het staatje Kosovo dat zich had afgescheurd van Servië. Het waren: Australia, Canada, Frankrijk, Duitsland, Italië, Japan, Zuid-Korea, Saudi Arabië, Turkije, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Acht landen beschouwen Kosovo nog altijd niet als een aparte staat: Argentinië, Brazilië, India, Indonesië, Mexico, Rusland, Zuid-Afrika en .. China. Uiteraard zou de VS de afscheuring van Texas, geannexeerd in 1845, of buitenlandse steun aan een separatistische Texaanse beweging niet tolereren. De Verenigde Staten van Trump en Biden kiezen echter met woord en daad wel de kant van de separatisten in Xinjiang, Tibet, Hongkong en .. Taiwan. Een schoolvoorbeeld van de westerse strategie om uit opportunisme steun te geven aan welbepaalde vormen van separatisme en tussen te komen in de binnenlandse aangelegenheden van andere landen.  

Que sera, sera

Als China de afscheuring van Donetsk en Loehansk zou erkennen zouden de VS en de NAVO ongetwijfeld zeggen dat ‘China in Donetsk en Loehansk goedkeurt wat het aan Taiwan niet toestaat’. China doet er verstandig aan niet in de val te trappen. Beijing heeft ook de aanhechting van de Krim bij Rusland niet officieel goedgekeurd, hoewel die aanhechting door de betrokken partijen verrechtvaardigd is op basis van de referendumuitslag onder de regionale bevolking. Uiteraard is het niet voor eeuwig uitgesloten dat China de onafhankelijkheid van separatistische entiteiten uiteindelijk accepteert. Voorbeelden zijn Bangladesh (31 augustus 1975) en Zuid-Soedan (9 juli 2011). Als China, net zoals in die gevallen, voor voldongen feiten wordt geplaatst zal het, vaak pas als een van de laatste landen van de internationale gemeenschap, zich daarbij neer moeten leggen. Of dat ook met delen van Oekraïne gaat gebeuren zal alleen de toekomst uitwijzen.

De drang naar democratie

Sommige westerse waarnemers zullen ook beweren dat de Oekraïners en de Taiwanezen een verlangen naar democratie gemeen hebben, waarmee in het Westen standaard enkel de westerse variant van de democratie wordt bedoeld. Een deel van de Oekraïense bevolking, vooral in het westen van dat land, wil inderdaad een politieke en economische aansluiting bij het Westen, meer bepaald bij de Europese Unie. Taiwan maakt cultureel en historisch deel uit van China, maar veel Taiwanezen zijn politiek en economisch meer gericht op het Westen dan op China en een deel van de kiezers wil dat Taiwan daarom zijn autonomie uitbreidt, vastlegt en de onafhankelijkheid uitroept. Het aantal van deze voorstanders fluctueert afhankelijk van de economische successen van het overheidsbeleid en van de ideologische druk vanuit het buitenland. De mogelijkheid om onafhankelijkheid te eisen is ontstaan door de democratische hervormingen vanaf 1987 waarbij een meerpartijendemocratie ontstond naar westers model. Bij het streven naar  een vreedzame hereniging met Taiwan moet de Chinese overheid terdege rekening houden met die ontwikkeling  en Beijing doet dat ook. De Volksrepubliek heeft vooral de ontwikkeling van stevige en veelzijdige economische en financiële banden tussen het eiland en het vasteland bevorderd. Dat heeft aan beide zijden van de Straat van Taiwan welvaart gebracht. China stelt aan het de facto autonome eiland het model van Een land, Twee systemen voor. Dat werkt in Hongkong nog altijd overwegend goed. De welvaart en de toekomst van de Autonome Administratieve Regio Hongkong zijn gebaat bij de toenemende integratie in de Chinese Greater Bay Area. De uitgebreide individuele vrijheden zijn er onverkort gegarandeerd, ook na het instellen van de Nationale Veiligheidswet. Die heeft in feite enkel een halt toegeroepen aan separatisme dat Hongkong twee jaar lang met chaos en intern geweld heeft geteisterd.

Luister naar de Amerikaanse woorden ..

Separatisten hebben op dit moment de politieke macht in Taiwan en ze hebben de wind in de zeilen. Zij krijgen substantiële en toenemende militaire steun van de VS dat afspraken die het met China heeft gemaakt en garanties die het heeft gegeven in hoog tempo met de voeten treedt, ondanks beweringen van het tegendeel. Hua Chunying merkt tegenover de internationale pers op dat dit jaar de 50e verjaardag van het bezoek van president Nixon aan China wordt herdacht en zij zegt: ‘tijdens dat bezoek in februari 1972 gaven de twee partijen in Shanghai het gezamenlijk communiqué tussen China en de VS uit, waarmee de normalisering van de betrekkingen tussen China en de VS werd uitgeroepen. (..) De Amerikaanse zijde verklaarde: “er zijn essentiële verschillen tussen China en de Verenigde Staten met betrekking tot hun sociale systeem en buitenlands beleid”. De twee partijen waren het er echter over eens dat landen, ongeacht hun sociale stelsel, betrekkingen moeten onderhouden volgens de beginselen van respect voor de soevereiniteit en territoriale integriteit van alle staten, niet-agressie tegen andere staten, niet-inmenging in de interne aangelegenheden van andere staten, gelijkheid en wederzijds voordeel en vreedzaam samenleven. De Amerikaanse zijde verklaarde ook: “De Verenigde Staten erkennen dat alle Chinezen aan weerszijden van de Straat van Taiwan volhouden dat er maar één China is en dat Taiwan een deel van China is. De regering van de Verenigde Staten betwist dat standpunt niet. De VS bevestigt opnieuw belang te hebben bij een vreedzame regeling van de kwestie Taiwan door de Chinezen zelf”. Met dit vooruitzicht voor ogen beloofde de VS de uiteindelijke terugtrekking van alle Amerikaanse troepen en militaire installaties uit Taiwan. In de tussentijd zou het zijn troepen en militaire installaties op Taiwan geleidelijk verminderen’.

Hua Chunying wijst er dan op dat in het communiqué van 17 augustus, uitgegeven door de Chinese en Amerikaanse regeringen in 1982, de Amerikaanse regering het voorgaande heeft herhaald en ook dat zij “niet van plan is inbreuk te plegen op de Chinese soevereiniteit en territoriale integriteit, of zich te bemoeien met China’s interne aangelegenheden, of een beleid na te streven van twee China’s of één China, één Taiwan. De regering van de Verenigde Staten beloofde dat zij niet de bedoeling had een langetermijnbeleid van wapenverkopen aan Taiwan te voeren, (..) dat ze van plan was de verkoop van wapens aan Taiwan geleidelijk te verminderen, wat na verloop van tijd zal leiden tot een definitieve oplossing’. Waarna Hua Chunying besluit : ‘dit zijn enkele historische feiten die ik graag met u wil delen, zodat u misschien enig idee heeft of de VS zijn toezeggingen nakomt of niet.’

En kijk dan eens naar hun daden

Sinds het begin van deze eeuw hebben Amerikaanse presidenten de reusachtige wapenverkopen hervat, met politieke vertegenwoordigers van Taiwan bezoeken uitgewisseld, Taiwanese kantoren in de VS zelf en op Taiwan een status als van een ambassade gegeven. Sinds 2020 trainen Amerikaanse soldaten voor ‘speciale operaties’ en mariniers het Taiwanese leger. Dat werd eerst geheim gehouden, intussen hebben de Taiwanese leiders, en ook de hoogste leider, mevrouw Tsai Ing Wen, dit openlijk toegegeven. De ontwikkeling is onder Trump in overdrive gegaan en Biden heeft ze ondanks al zijn sussende verklaringen niet teruggedraaid. Pompeo, minister van Buitenlandse Zaken onder Trump, bezocht Taiwan op 2 maart en verklaarde dat de VS Taiwan als een vrij en soeverein land moet erkennen. (Deze havik en zijn vrienden bereiden zich voor op de presidentsverkiezingen van 2024). 
China, heeft nooit afstand gedaan van het recht om een Taiwanese onafhankelijkheidsverklaring met de wapens ongedaan te maken. Beijing is door de provocaties van Washington en Taipei bewogen tot assertieve uitspraken en daden om aan te geven dat de gewelddadige optie (in het uiterste geval) nog steeds bestaat. Maar we moeten de zaken niet op hun kop zetten: het gaat hier om een totaal andere situatie dan de inval in een onafhankelijke staat, na de erkenning van afgescheurde gebiedsdelen waartoe Rusland zijn toevlucht heeft genomen in Oekraïne.

Vrede of vliegdekschip

Mocht Taipei besluiten Taiwan onafhankelijk te verklaren dan heeft China twee billijke en dwingende redenen om dat niet te accepteren en uiteindelijk, als het niet anders kan, die afscheuring met wapengeweld ongedaan te maken. Een staatrechtelijke onafhankelijkheid van Taiwan zou ten eerste de ernstigst denkbare inbreuk zijn op de territoriale integriteit en soevereiniteit van China. Ten tweede zou Taiwan als onafhankelijke staat een militaire basis worden aan de voordeur van China. Dit zou een onaanvaardbare escalatie zijn van het proces dat door de regeringen van Trump en Biden wel al op gang is gebracht: de creatie van een soort NAVO in Azië. Tijdens het afgelopen decennium zijn daartoe de volgende stappen gezet: de vorming en activering van de 5 Eyes, de QUAD, de zogenaamde Freedom of Navigation-operaties in de Zuid-Chinese Zee, het partij kiezen tegen China in de Oost- en Zuid Chinese Zee en last but not least AUKUS. Net zoals de NAVO in Europa heeft deze hele constellatie van militaire en politieke organisaties, onder impuls van de VS, de bedoeling steeds verder op te rukken tot aan de grenzen van China om het land verder met basissen te omsingelen en te bedreigen. De onafhankelijkheid van Taiwan uitroepen zou een tweesnijdend zwaard zijn: het zou China welhaast dwingen tot militaire actie, dus zorgen voor het gedroomde voorwendsel om China aan te vallen en het ‘vrije en soevereine Taiwan’ zou een militaire basis zijn die een sleutelrol zou spelen in die aanval. Denkbeeldig is dat niet: invloedrijke denktanks zoals de Atlantic Council overwegen dat scenario serieus. De Taiwanese kiezers zullen in feite de keuze hebben tussen een toekomst van nog meer economische samenwerking met het vasteland die stabiliteit en vrede kan garanderen enerzijds en aanmonsteren op het ‘onzinkbare vliegdekschip’ dat sommige Amerikaanse politici van Taiwan willen maken. Daarom spant de Chinese diplomatie zich in om uit te leggen dat er fundamentele verschillen zijn tussen Taiwan en Oekraïne. En daarom horen westerse waarnemers en journalisten de zorgen van de Beijing serieus te nemen in plaats van de propaganda van Taipei en Washington kritiekloos aan te nemen en verder te verspreiden.

Bronnen: Xinhua, BBC, NBCNews.com, CNN, Al Jazeera, website ministerie Buitenlandse Zaken China, ukrinform.net, carnegieendowment.org, monthly review online, multipolarista.com, Solidair, Wikipedia