China is een socialistische markteconomie, maar de markt werkt niet altijd zoals het zou moeten. Woningbouw en zonnecellen zijn voorbeelden van sectoren met ernstig onevenwicht dat op de hele economie kan wegen. De overheid neemt maatregelen voor een betere marktwerking.
China is formeel een ‘socialistische markteconomie‘ sinds het besluit van de Communistische Partij van China (CPC) in 1992.Markteconomie betekent dat niet langer het plan, maar de vraag moet bepalen wat er zal aangeboden worden.
Het socialistisch karakter van de Chinese markteconomie ligt hierin dat de overheid de middelen behoudt ( bijvoorbeeld staatsondernemingen, wetten) om de markt te corrigeren wanneer het aanbod niet overeenkomt met de vraag (bij overproductie, schaarste of schadelijke producten). Ze kan ook tussenkomen in de prijs van productiefactoren (bijvoorbeeld door minimumlonen op te leggen of de rentevoeten vast te leggen) en marktverstoring door monopolievorming verhinderen. Bovendien blijft de overheid zelf een belangrijk deel van de vraag bepalen via de vijfjarenplannen (bijvoorbeeld infrastructuur). De garantie dat de overheid haar aanzienlijke economische macht niet aanwendt ten voordele van invloedrijke kapitalisten maar wel ten voordele van het hele volk volgt uit de doelstellingen van de CPC die de leiding van het land blijft hebben.
Tot daar de theorie van 1992. In de praktijk heeft de overgang van een planeconomie naar een markteconomie geleid tot tientallen jaren van snellere economische groei. Maar meer dan dertig jaar later blijkt het gebruik van de markt in het socialisme nog altijd niet gemakkelijk te realiseren.
Falende markten
Een voorbeeld is de woningbouw. De vermarkting van woningen begon ongeveer dertig jaar geleden. Sindsdien zijn woningen geleidelijk geëvolueerd naar speculatieve projecten waar de Chinese middenklasse zijn spaarcenten in stopt in de hoop ze enkele jaren later met winst te kunnen verkopen. Miljoenen casco woningen blijven jarenlang leegstaan terwijl de prijzen stegen. Bouwpromotoren betalen met geleend geld steeds gekkere prijzen voor bouwgronden aan lokale overheden. Die op hun beurt hun budget met deze opbrengsten in evenwicht brengen. De gewone Chinese jongere daarentegen is zonder hulp van de ouders niet meer in staat een woning te kopen. Het is een kanker die twintig jaar woekerde. In 2021 besloot de CPC dat het zo niet verder kon en sloot de financiële kraan voor bouwpromotoren die te diep in de schulden zaten. Het hele kaartenhuisje stortte ineen. Intussen zijn een aantal grote promotoren failliet, is de bouw en verkoop van nieuwe woningen ingezakt, zijn de prijzen gedaald en komen lokale overheden moeilijk rond met hun budget. De vertraging in de bouw ( die naargelang de bron 10-25% van de economie uitmaakt) remt andere sectoren zoals staal ,cement, aluminium en glas, vernietigt banen en trekt de economische groei in zijn geheel naar beneden.
De woningmarkt is een voorbeeld van een falende markt. Sinds 2021 komt de Chinese overheid via staatsbanken, staatsondernemingen en speciale fondsen zeer actief tussen om puin te ruimen en verder te gaan met een kleinere sector aangepast aan de reële behoeften voor betaalbare woningen. Het absorberen van miljoenen leegstaande woningen en talrijke half afgewerkte bouwwerven zal wel nog enkele jaren duren.
De woningbouw is niet het enige voorbeeld van marktfalen. Vandaag is er een ernstig probleem van overproductie van zonnecellen. De sector was enkele jaren terug zeer veelbelovend en daardoor is er een wildgroei aan lokale bedrijven ontstaan, dikwijls met investeringssteun van de lokale overheden. Toen de concurrentie toenam hebben veel bedrijven zich proberen redden door hun capaciteit op te drijven. De geïnstalleerde productiecapaciteit overtreft intussen de meest optimistische prognoses voor de behoeften van de hele wereld. Het gevolg is een situatie waarin bedrijven elkaar kapot concurreren op prijs. De overheid komt nu tussen en stimuleert momenteel vooral fusies en overnames. Bedoeling is op die manier systematisch de technologisch zwakste productie-eenheden af te bouwen en de moordende prijsconcurrentie te verminderen. Een soort ondersteunde zelfregulering van de sector dus. Tegelijk zijn de lage verkoopprijzen een troef om meer uit te voeren naar landen van het globale zuiden die zich nu met kredieten van Chinese staatsbanken zonnecellen kunnen permitteren en hun groene transitie kunnen versnellen.
Intensere inspanningen voor een betere marktwerking
De problemen op markten voor woningbouw en zonnecellen met hun remmende invloed op het geheel van de economieën verplichten de CPC om intensiever voort te werken aan de uitbouw van structuren en systemen die een correctere werking van de socialistische markteconomie kunnen garanderen.
Ter herinnering: kort nadat hij partijleider werd in 2012 schoof Xi Jinping het correct laten toewijzen van productiefactoren door de markt al naar voor als een prioriteit. Meer dan tien jaar later blijkt het nog steeds een harde noot om kraken. Vandaag zien we dus een nieuwe extra inspanning.
Dat blijkt uit een toespraak van partijleider Xi Jinping over de ‘eengemaakte nationale markt’ en uit een recent regeringsbesluit over de ‘versterking van de markt’.
Xi: Eén nationale markt absoluut noodzakelijk
De toespraak van Xi dateert van 1 juli maar is nu gepubliceerd in Quishi, het theoretisch blad van de CPC, wat het belang ervan onderstreept.
De teneur van Xi is meer centrale macht om te beletten dat een enge lokale (protectionistische) visie een correcte marktwerking ondermijnt.
Xi stelt dat een één nationale markt absoluut noodzakelijk is voor een hoogwaardige ontwikkeling van China en om mee te kunnen in de internationale concurrentie. Hij herinnert eraan dat er al een aantal jaren aan gewerkt wordt, met zekere resultaten, maar dat er nog steeds hardnekkige problemen blijven.
Zes soorten noodzakelijke maatregelen.
Xi pleit voor sterkere nationale instellingen om de markt te regelen. Daarbij denkt hij vooral aan de bescherming van eigendomsrechten, de organisatie van faire concurrentie en aan kwaliteitsnormen.
Meer nationale infrastructuur voor de markt is nodig: een gestroomlijnde logistiek, vlot doorstromen van kapitaal en informatie en een modern handelssysteem
De normen voor overheidsoptreden moeten overal dezelfde zijn, zodat lokale overheden duidelijk weten wat kan en wat niet kan om hun economie te ondersteunen, in het bijzonder om investeringen aan te trekken. Zij mogen niet zomaar op hun eentje alles kunnen doen.
De controle op de naleving van wetten en regels in de markt en de criteria voor boetes moeten overal dezelfde zijn.
De markten voor productiefactoren moeten nationaal zijn. Ze moeten vrij kunnen bewegen en efficiënt ingezet worden in heel het land. Zo kan men vermijden dat productiefactoren ongebruikt of onderbenut zijn.
Xi wil bovendien meer opening, zowel binnenlands als internationaal. Regionale markten afschermen kan niet.
Zes hardnekkige problemen
Xi roept op om te focussen op de aanpak van de belangrijkste en hardnekkigste problemen. Hier legt hij onverbloemd een aantal pijnpunten bloot.
De chaos veroorzaakt doordat bedrijven omwille van overproductie elkaar kapot concurreren moet rechtgezet worden. Sectorfederaties krijgen een zelfregelende rol : ze moeten ondernemingen verplichten te concurreren op kwaliteit, niet enkel op prijs. Minderwaardige of verouderde productiecapaciteit moet op een ordentelijke manier gesloten worden om tot een gezonde markt te komen.
Wantoestanden bij overheidsaanbestedingen moeten stoppen. Te lage biedingen, fraude met kwaliteit en belangenvermenging zijn uit den boze. De procedures moeten met dat doel nationaal gestandaardiseerd worden, er moet meer controle komen en een betere opvolging van klachten.
Lokale overheden mogen niet langer op alle mogelijke manieren investeringen aantrekken. Er komt een nationale lijst met steunmaatregelen die aanbevolen worden of verboden zijn en nationale regels voor subsidies. De steun aan investeringen moet transparant en overtreders streng gestraft.
Binnenlandse en buitenlandse handel moeten samen bevorderd worden: gelijke kwaliteitsnormen voor binnenlandse verkoop en voor uitvoer; één dienstenplatform voor binnenlandse- en buitenlandse handel; gelijke behandeling van productie voor het binnenland en voor uitvoer. Concreet: Er komt een ‘Ronde van China met producten van internationale kwaliteit’.
Achterpoortjes in wetten en regels zoals de wet op aanbestedingen en de wet op prijszetting moeten toe. Er komen ook speciale acties gevoerd worden om die wetten te doen respecteren. Dit alles ondersteund door een performantere fiscus, betere economische statistieken en één nationaal kredietsysteem
Bij de beoordeling van instellingen en kaders moet de kwaliteit van de ontwikkeling die ze bewerkstelligen doorwegen. Aantrekken van investeringen onder ongunstige voorwaarden, lokaal protectionisme, verbreken van beloften zal gestraft woorden.
Verregaande pilootprojecten
De toespraak van Xi blijft geen dode letter. Begin september heeft de regering 10 regionale pilootprojecten goedgekeurd die diepgaande hervormingen gedurende twee jaar willen uittesten om de marktwerking te verbeteren.
Het aangekondigde doel is de productiekrachten te moderniseren, één nationale markt te bevorderen en een meer hoogwaardige socialistische markt te creëren.
De hervormingen zullen worden doorgevoerd in grote steden zoals Zhengzhou, Chongqing en Chengdu, evenals in districten in Peking en de provincies Jiangsu, Zhejiang, Anhui, Fujian, Hunan en Guangdong.
In deze pilotregio’s komen doortastende hervormingen om institutionele barrières weg te nemen die de vrije doorstroming en efficiënte allocatie van productiefactoren belemmeren, en om ervoor te zorgen dat privé- en staatsbedrijven gelijke toegang hebben tot productiefactoren, toegang tot de markt en gelijke rechtsbescherming.
Voor elk van de tien pilootzones zijn er al gedetailleerde uitvoeringsplannen.We nemen de belangrijkste maatregelen in het Tongzhou district in Beijing als voorbeeld om een idee te krijgen.
Tongzhou gaat focussen op nieuwe bedrijfsmodellen en nieuwe sectoren zoals life sciences en gezondheid, AI, autonoom en veilig computergebruik en informatiebeveiliging.
Achter een saaie opsomming gaan ingrijpende veranderingen schuil die voor meer marktwerking moeten zorgen terwijl de overheid ontsporingen onder controle kan houden.
Ontwikkeling en toepassing geavanceerde technologie
Versnelde bouw van het Beijing International Science and Technology Innovation Center.
Implementatie en verfijning van de regelgeving van Beijing ter bevordering van de toepassing van wetenschappelijke en technologische doorbraken en de ’30 maatregelen voor wetenschap en innovatie’
Optimalisatie van het aanbod aan wetenschaps- en technologiebeleid, bevordering van institutionele en systemische hervormingen op het gebied van wetenschap en technologie en resoluut afbreken van institutionele obstakels die innovatie belemmeren. Voorbereiding van een systeem voor onderzoek en ontwikkeling voor staatsbedrijven
Staatskapitaal dat wordt gebruikt voor R&D-investeringen wordt vrijgesteld van beoordeling van de toegevoegde waarde, de fouttolerantie versoepeld en er komen gemakkelijker vrijstellingen van regels.
Versnelde ontwikkeling van de toepassing van internationaal geavanceerde technologieën, snellere integratie van nieuwe technologie in het industriële systeem. Steun aan toonaangevende bedrijven, bijvoorbeeld door middel van R&D op maat, om vroege toepassingsscenario’s en geschikte omgevingen voor belangrijke kerntechnologieën te bieden.
Een tweede groep pilootprojecten in Beijing Tongzhou betreft gemakkelijker financiering van onderzoek en nieuwe toepassingen daarvan, bescherming van intellectuele eigendom en de ontwikkeling van internationale platforms voor technologietransfers.
Grond en arbeid: meer soepelheid
De regels op het gebied van grondgebruik worden soepeler, zowel qua looptijd als qua aard van het toegelaten gebruik (vooral gemengd gebruik). Er komen ook pilotprojecten voor de hernieuwing van contracten die ten einde lopen.
Verder is er een reeks maatregelen om gronden – zowel industriële als landbouwgronden- die momenteel ongebruikt of onderbenut worden, te recupereren en meer efficiënt te te gebruiken. Men streeft naar één markt van bouwgronden, waar zowel het platteland als de stad bij horen.
Op het gebied van arbeid vallen diverse maatregelen op om internationaal toptalent aan te trekken. Daarbij hoort ook het aantrekken van dienstverleners en soepele regels voor buitenlandse betalingen.
Data en kapitaal
Openbare data moeten gemakkelijker toegankelijk zijn en de toepassing op diverse gebieden (landbouw, industrie, transport, opvoeding, veiligheid, stadsbeheer,…) gestimuleerd met de modernste digitale middelen Er komen standaardcontracten en regels voor verhandelen van privédata.
De beveiliging van data zal herbekeken worden, in het bijzonder moeten er duidelijke en vlotte regels komen voor grensoverschrijdende datatransfers.
Onder het motto ‘kapitaal moet naar de reële economie gaan’ vallen een reeks hervormingen .die zorgen dat beloftevolle projecten gefinancierd raken door leningen, risicokapitaal en openbare investeringsfondsen. Verliesmakende bedrijven zonder goede vooruitzichten moeten sneller opgedoekt worden.
Een reeks doelstellingen betreft de verdere uitbouw van Beijing als internationaal financieel centrum met de bedrijven en instellingen voor vlotte internationale betalingen en internationaal vermogensbeheer.
Prijsvorming en misschien aanvullende privé ziekteverzekering
Markten voor productiefactoren en uitstootrechten worden versterkt. Prijzen van producten zowel als van productiefactoren moeten primair bepaald worden door vraag en aanbod, oneigenlijk overheidsingrijpen in de prijsvorming moet vermeden worden. Dat zal de de efficiënte toewijzing van middelen optimaliseren.
De dienstverlenende sector wordt verder hervormd, met de nadruk op ouderenzorg en mogelijks een commerciële aanvullende ziekteverzekering.
Bronnen: Renmin Ribao (vertaling Manoj Kewalramani), Xinhua
