China heeft een socialistische markteconomie, maar de markt werkt niet altijd zoals het zou moeten. Woningbouw en zonne-energie zijn voorbeelden van sectoren met een ernstig onevenwicht dat de hele economie kan beïnvloeden. De overheid neemt maatregelen om de marktwerking te verbeteren.
China is formeel een ‘socialistische markteconomie‘ sinds het besluit van de Communistische Partij van China (CPC) in 1992. Een markteconomie houdt in dat niet langer het plan, maar de vraag moet bepalen wat er zal aangeboden worden.
Het socialistisch karakter van de Chinese markteconomie ligt hierin dat de overheid de middelen behoudt, (bijvoorbeeld staatsondernemingen, wetten) om de markt bij te sturen wanneer het aanbod niet overeenkomt met de vraag (bij overproductie, schaarste of schadelijke producten). Ze kan ook invloed uitoefenen op de prijs van productiefactoren, bijvoorbeeld door minimumlonen op te leggen of de rentevoeten te reguleren) en marktverstoring door monopolievorming voorkomen. Bovendien blijft de overheid zelf een belangrijk deel van de vraag bepalen via de vijfjarenplannen, zoals op het gebied van infrastructuur. De garantie dat de overheid haar aanzienlijke economische macht niet aanwendt in het voordeel van invloedrijke kapitalisten maar net in het belang van het hele volk, volgt uit de doelstellingen van de CPC die de leiding van het land behoudt.
Tot zover de theorie van 1992. In de praktijk heeft de overgang van een planeconomie naar een markteconomie geleid tot tientallen jaren van snellere economische groei. Maar meer dan dertig jaar later blijkt het nog steeds moeilijk om de markt in het socialisme te integreren.
Falende markten
Een voorbeeld is de woningbouw. De vermarkting van woningen begon ongeveer dertig jaar geleden. Sindsdien zijn huizen geleidelijk geëvolueerd naar speculatieve projecten waarin de Chinese middenklasse zijn spaarcenten stopt in de hoop deze enkele jaren later met winst te kunnen verkopen. Miljoenen casco woningen stond jarenlang leeg terwijl de prijzen bleven stijgen. Bouwpromotoren betalen met geleend geld steeds gekkere bedragen voor bouwgronden aan lokale overheden. Die brengen op hun beurt hun budget met deze opbrengsten in evenwicht.
De gewone Chinese jongere daarentegen is zonder hulp van de ouders niet meer in staat een woning te kopen. Dit is een kanker die twintig jaar woekerde. In 2021 besloot de CPC dat het zo niet verder kon en sloot de financiële kraan voor bouwpromotoren die te diep in de schulden zaten. Het hele kaartenhuisje stortte in elkaar. Intussen zijn een aantal grote promotoren failliet gegaan, is de bouw en verkoop van nieuwe woningen ingestort, zijn de prijzen gedaald en kunnen lokale overheden moeilijk rondkomen met hun budget. De vertraging in de bouw (die naargelang de bron 10 tot 25% van de economie uitmaakt), heeft een remmend effect op andere sectoren zoals staal, cement, aluminium en glas. Het vernietigt banen en trekt de economische groei in zijn geheel naar beneden.
De woningmarkt is een voorbeeld van een falende markt. Sinds 2021 grijpt de Chinese overheid zeer actief in via staatsbanken, staatsondernemingen en speciale fondsen om puin te ruimen en door te gaan met een kleinere sector, die beter aansluit bij de reële behoefte aan betaalbare woningen. Het absorberen van miljoenen leegstaande woningen en talrijke halfafgewerkte bouwwerven zal wel nog enkele jaren duren.
Woningbouw is niet het enige voorbeeld van falende markten. Vandaag is er een ernstig probleem met de overproductie van zonnecellen. De sector was enkele jaren terug zeer veelbelovend en daardoor is er een wildgroei aan lokale bedrijven ontstaan, dikwijls met investeringssteun van de plaatselijke overheden. Toen de concurrentie toenam hebben veel bedrijven zich proberen te redden door hun capaciteit op te drijven. De huidige productiecapaciteit overtreft inmiddels zelfs de meest optimistische prognoses omtrent de wereldwijde behoeften. Dit leidt tot een situatie waarin bedrijven elkaar op prijs kapot concurreren.
De overheid grijpt nu in en stimuleert momenteel vooral fusies en overnames. Bedoeling is op die manier systematisch de technologisch zwakste productie-eenheden af te bouwen en de moordende prijsconcurrentie te verminderen. Een soort ondersteunde zelfregulering van de sector dus. Tegelijk vormen de lage verkoopprijzen een troef om meer te exporteren naar landen van het globale zuiden die zich nu dankzij kredieten van Chinese staatsbanken zonnecellen kunnen veroorloven en zo hun groene transitie kunnen versnellen.
Intensere inspanningen voor een betere marktwerking
De problemen op de woningbouw- en zonnecellenmarkten, die een remmende invloed hebben op de economieën, dwingen de CPC om intensiever voort te werken aan de uitbouw van structuren en systemen die een correctere functionering van de socialistische markteconomie kunnen garanderen.
Ter herinnering: kort nadat Xi Jinping partijleider werd in 2012 benadrukte hij al dat het correct laten toewijzen van productiefactoren door de markt een prioriteit moest uitmaken. Meer dan tien jaar later blijkt het nog steeds een harde noot om te kraken. Vandaag zien we dus een nieuwe extra inspanning.
Dat blijkt uit een toespraak van partijleider Xi Jinping over de ‘eengemaakte nationale markt’ en uit een recent regeringsbesluit over de ‘versterking van de markt’.
Xi: Eén nationale markt absoluut noodzakelijk
De toespraak van Xi dateert reeds van 1 juli, maar is nu gepubliceerd in Quishi, het theoretisch blad van de CPC, wat het belang ervan onderstreept.
De kern van Xi’s boodschap draait om het versterken van de centrale macht om te beletten dat een enge lokale (protectionistische) visie de correcte werking van de markt ondermijnt.
Xi stelt dat één nationale markt absoluut noodzakelijk is voor een hoogwaardige ontwikkeling van China en om te kunnen concurreren op internationaal niveau. Hij wijst erop dat er al een aantal jaren aan gewerkt wordt, met enige resultaten, maar dat er nog steeds hardnekkige problemen blijven.
Zes soorten noodzakelijke maatregelen.
Xi pleit voor sterkere nationale instellingen om de markt te reguleren. Daarbij denkt hij vooral aan de bescherming van eigendomsrechten, de organisatie van eerlijke concurrentie en het waarborgen van kwaliteitsnormen.
Meer nationale infrastructuur voor de markt is essentieel: een gestroomlijnde logistiek, een vlotte doorstroming van kapitaal en informatie, en een modern handelssysteem.
De normen voor overheidsoptreden moeten overal dezelfde zijn, zodat lokale overheden precies weten wat wel en niet is toegestaan om hun economie te ondersteunen, vooral als het gaat om het aantrekken van investeringen. Zij mogen niet zomaar op eigen houtje alles kunnen beslissen.
Het toezicht op de naleving van wetten en regels in de markt en de criteria voor boetes moeten overal uniform zijn.
De markten voor productiefactoren zouden nationaal moeten zijn. Ze moeten vrij kunnen bewegen en efficiënt ingezet worden in heel het land. Zo kan men vermijden dat productiefactoren ongebruikt of onderbenut zijn.
Xi wil bovendien meer openheid, zowel binnenlands als internationaal. Regionale markten afschermen kan niet.
Zes hardnekkige problemen
Xi roept op om te focussen op de aanpak van de belangrijkste en hardnekkigste problemen. Hier legt hij onverbloemd een aantal pijnpunten bloot.
De chaos veroorzaakt doordat bedrijven omwille van overproductie elkaar kapot concurreren moet rechtgezet worden. Sectorfederaties krijgen een zelfregelende rol: ze moeten ondernemingen verplichten te concurreren op kwaliteit en niet enkel op prijs. Minderwaardige of verouderde productiecapaciteit moet op een ordentelijke manier gesloten worden om tot een gezonde markt te komen.
Wantoestanden bij overheidsaanbestedingen moeten stoppen. Te lage biedingen, fraude met kwaliteit en belangenvermenging zijn uit den boze. De procedures moeten met dat doel nationaal gestandaardiseerd worden, er moet meer controle komen en een betere opvolging van klachten.
Lokale overheden mogen niet langer op alle mogelijke manieren investeringen aantrekken. Er komt een nationale lijst met steunmaatregelen die worden aanbevolen of verboden, samen met nationale regels voor subsidies. De steun aan investeringen moet transparant zijn en overtreders dienen streng te worden gestraft.
Binnen-en buitenlandse handel moeten samen bevorderd worden: uniforme kwaliteitsnormen voor binnenlandse verkoop en export; één enkel dienstenplatform voor zowel binnenlandse en buitenlandse handel; gelijke behandeling van productie voor de binnenlandse markt en voor uitvoer. Concreet: er komt een ‘Ronde van China met producten van internationale kwaliteit’.
Achterpoortjes in wetten en regels, zoals de wet op aanbestedingen en de wet op prijszetting moeten worden gesloten. Er zullen ook speciale acties gevoerd worden om de naleving van die wetten te doen garanderen. Dit alles zal men ondersteunen door een performantere fiscus, verbeterde economische statistieken en één nationaal kredietsysteem
Bij de beoordeling van instellingen en kaders moet de kwaliteit van de ontwikkeling die ze bewerkstelligen doorwegen. Het aantrekken van investeringen onder ongunstige voorwaarden, lokaal protectionisme, verbreken van beloften zal worden gestraft.
Verregaande pilootprojecten
De toespraak van Xi blijft geen dode letter. Begin september heeft de regering tien regionale pilootprojecten goedgekeurd om gedurende twee jaar diepgaande hervormingen te testen en de marktwerking te verbeteren.
Het aangekondigde doel is de productiekrachten te moderniseren, één nationale markt te bevorderen en een meer hoogwaardige socialistische markt te creëren.
Men zal de hervormingen doorvoeren in grote steden zoals Zhengzhou, Chongqing en Chengdu, evenals in districten in Peking en de provincies Jiangsu, Zhejiang, Anhui, Fujian, Hunan en Guangdong.
In deze pilotregio’s komen doortastende hervormingen om institutionele barrières weg te nemen die de vrije doorstroming en efficiënte allocatie van productiefactoren belemmeren. Ook moet men ervoor zorgen dat particuliere en staatsbedrijven gelijke toegang hebben tot productiefactoren, markttoegang en dezelfde rechtsbescherming.
Voor elk van de tien pilootzones zijn er al gedetailleerde uitvoeringsplannen beschikbaar. We nemen de belangrijkste maatregelen in het district Tongzhou in Beijing als voorbeeld om een idee te krijgen.
Tongzhou gaat focussen op innovatieve bedrijfsmodellen en nieuwe sectoren zoals life sciences en gezondheid, AI, autonoom en veilig computergebruik en informatiebeveiliging.
Achter een saaie opsomming gaan ingrijpende veranderingen schuil die voor meer marktwerking moeten zorgen, terwijl de overheid ontsporingen onder controle kan houden.
Ontwikkeling en toepassing van geavanceerde technologie
Versnelde bouw van het Beijing International Science and Technology Innovation Center.
Implementatie en verfijning van de regelgeving van Beijing ter bevordering van de toepassing van wetenschappelijke en technologische doorbraken en de ’30 maatregelen voor wetenschap en innovatie’.
Optimalisatie van het aanbod aan wetenschaps- en technologiebeleid, bevordering van institutionele en systemische hervormingen op het gebied van wetenschap en technologie en resoluut afbreken van institutionele obstakels die innovatie belemmeren. Voorbereiding van een systeem voor onderzoek en ontwikkeling voor staatsbedrijven.
Staatskapitaal, ingezet voor R&D-investeringen bekomt vrijstelling van de beoordeling van toegevoegde waarde, de fouttolerantie versoepeld en er komen gemakkelijker vrijstellingen van regels.
Versnelde ontwikkeling van de toepassing van internationaal geavanceerde technologieën, snellere integratie van nieuwe technologie in het industriële systeem. Steun aan toonaangevende bedrijven, bijvoorbeeld door middel van R&D op maat, om vroege toepassingsscenario’s en geschikte omgevingen voor belangrijke kerntechnologieën te bieden.
Een tweede groep pilootprojecten in Beijing Tongzhou betreft gemakkelijker financiering van onderzoek en nieuwe toepassingen daarvan, bescherming van intellectuele eigendom en de ontwikkeling van internationale platforms voor technologietransfers.
Grond en arbeid: meer soepelheid
De regels op het gebied van grondgebruik worden soepeler, zowel qua looptijd als qua aard van het toegelaten gebruik (vooral gemengd gebruik). Er komen ook pilotprojecten voor de hernieuwing van contracten die ten einde lopen.
Verder is er een reeks maatregelen om gronden – zowel industriële als landbouwgronden – die momenteel ongebruikt of onderbenut worden, te recupereren en meer efficiënt te gebruiken. Men streeft naar één markt voor bouwgronden, waar zowel het platteland als de stad bij horen.
Op het gebied van arbeid vallen diverse maatregelen op om internationaal toptalent aan te trekken. Daarbij hoort ook het binnenhalenen van dienstverleners en het versoepelen van regels voor buitenlandse betalingen.
Data en kapitaal
Openbare data moeten gemakkelijker toegankelijk zijn, en men dient het gebruik ervan in diverse sectoren (landbouw, industrie, transport, opvoeding, veiligheid, stadsbeheer, …) aan te moedigen met behulp van de modernste digitale middelen. Er komen standaardcontracten en regels voor het verhandelen van privédata.
De beveiliging van data zal herbekeken worden, met speciale aandacht voor het opstellen van duidelijke en soepele regels voor grensoverschrijdende datatransfers.
Onder het motto ‘kapitaal moet naar de reële economie gaan’ vallen een reeks hervormingen, die ervoor zorgen dat veelbelofvende projecten gefinancierd raken via leningen, risicokapitaal en openbare investeringsfondsen. Verlieslatende bedrijven zonder goede vooruitzichten moeten sneller opgedoekt worden.
Een reeks doelstellingen richt zich op de verdere ontwikkeling van Beijing als internationaal financieel centrum, met de bedrijven en instellingen die zorgen voor vlotte internationale betalingen en iefficiënt vermogensbeheer.
Prijsvorming en mogelijks een aanvullende privé-verzekering voor ziektekosten
Markten voor productiefactoren en uitstootrechten worden versterkt. De prijzen van zowel producten als van productiefactoren moeten in de eerste plaats bepaald worden door vraag en aanbod, waarbij oneigenlijk overheidsingrijpen in de prijsvorming moet worden vermeden. Dat zal de efficiënte toewijzing van middelen optimaliseren.
De dienstverlenende sector wordt verder hervormd, met de nadruk op ouderenzorg en mogelijks een commerciële aanvullende ziekteverzekering.
Bronnen: Renmin Ribao (vertaling Manoj Kewalramani), Xinhua
