Grotere welstand en een hoger technologisch niveau hebben een sterke impact op de criminaliteit in China. Het aantal geweldmisdrijven is sterk gedaald, nieuwe lichtere vormen van criminaliteit vormen een uitdaging voor het gerecht dat zich probeert aan te passen.
Tussen 2013 en 2021 is het aantal ernstige geweldmisdrijven zoals moord, overval en kidnapping bijna 30% gedaald, zo blijkt uit recente cijfers van het Opperste Gerechtshof.
Tussen 2009 en 2020 viel het aantal veroordelingen voor doodslag terug op de helft: van 14.667 naar 7.157. Het aantal overvallen verschrompelde van 283.243 naar 11.303.
In 2021 resulteerde bijna 85% van alle veroordelingen voor misdrijven in een straf van minder dan 3 jaar gevangenis. In 2011 was het maar 76,7%. In 2019 betrof 21% van de veroordelingen een gevangenisstraf van meer dan drie jaar; in 1999 ging het om 45%. Tussen 1999 en 2019 daalde het aantal jaarlijkse vervolgingen voor ernstige geweldmisdrijven van 162.000 naar 60.000.
Procureur-generaal Zhang Jun, verklaarde op het volkscongres in 2021 dat hij een dalend aantal ernstige misdrijven ziet, maar een toename van lichte misdrijven.
Volgens de Chinese professor in recht Lu Jianping heeft de evolutie enerzijds te maken met een verbetering van het bestuur en een versterkte capaciteit voor wetshandhaving onder meer door nieuwe technologieën als big data en cloud computing, en anderzijds met wijzigingen in de levensstijl zoals het toegenomen aantal auto’s en online aankopen en betalingen.
Nieuwe misdrijven in het strafrecht zijn licht en komen veel voor
De laatste decennia werden 72 nieuwe soorten misdrijven aan het strafrecht toegevoegd; de meesten betroffen wangedrag zoals dronken een wagen besturen of voorwerpen naar beneden gooien uit flatgebouwen.
Dronken een auto besturen is sinds 2021 een misdrijf, met als maximum straf zes maanden gevangenis en een boete.. Sindsdien zijn er veel klachten ingediend tegen autobestuurders. In 2021 ging het om meer dan 350.000, zowat 20% van alle strafzaken.
In 2015 werd het verlenen van bijstand bij cybermisdaad strafbaar, met een maximum straf van drie jaar gevangenis. Dat was een reactie op toenemend online- en telecombedrog. Wie vrijwillig technologische-, marketing- of transactiebijstand verleent bij criminele activiteiten valt onder de wet. In 2021 waren er een kleine 130.000 vervolgingen. Dat was acht maal het aantal van een jaar eerder, en de derde grootste categorie misdaadgevallen, na dronken sturen en diefstal.
Ook de bescherming van nieuwe rechten zoals privacy en de veiligheid van de persoonlijke data moet bij wet vastgelegd worden door nieuwe misdrijven en bijhorende straffen te definiëren.
Andere mentaliteit bij het gerecht breekt door
De nieuwe trend naar meer maar minder ernstige feiten dwingt het gerecht de zaken anders aan te pakken, met mildere straffen.
In april 2021 is in principe beslist voorzichtiger te zijn met voorarrest en vervolging van minder ernstige feiten. In september 2021 zijn nieuwe regels uitgevaardigd voor vrijlating op borg.
Er zijn ook pilotprojecten opgezet voor onder meer snelrecht in het geval van kleinere misdrijven, voor gemeenschapsdienst in plaats van gevangenisstraf, en voor het niet meer zichtbaar maken van minder ernstige feiten in het strafregister van vrouwen. Die projecten zijn geïnspireerd op buitenlandse ervaringen.
Rechtsdeskundigen dringen aan op een nog meer rationele aanpak, systematisch verschillend in functie van de ernst van de feiten.
Volgens hen moeten zware feiten anders aangepakt worden dan lichte en veroorzaakt te zware bestraffing van lichte feiten alleen maar meer conflicten.
Er moet ook juridisch duidelijk gemaakt worden wat zware misdrijven zijn en wat lichte. Nu klasseert het gerecht feiten die met minder dan drie jaar gevangenis kunnen bestraft worden als lichte misdaden.
Maar zolang de wet geen formeel onderscheid maakt tussen lichte ‘wandaden’ en ernstige ‘misdrijven’ heeft de politie de neiging alle gevallen gelijk te behandelen. Dit leidt dikwijls tot overdreven vrijheidsberoving met sociale kosten en onnodig individueel leed.
Eerste resultaten en pilot projecten
De gewijzigde opvattingen hebben wel al resultaat gehad. In de eerste helft van 2022 zaten 39% van de verdachten van criminele feiten niet in voorarrest en tegen 23% werd de vervolging opgeschort. In 2013 ging het slechts om respectievelijk 18% en 5%.
In september 2022 hebben het opperste gerechtshof, de procureur-generaal en de betrokken ministeries de regels voor vrijlating op borg versoepeld: al wie geen gevaar voor de maatschappij is heeft er voortaan recht op.
De mildere benadering geldt voor individuen, maar sinds 2020 ook voor bedrijven. Er lopen pilot projecten waarbij bedrijven die betrapt worden op kleinere misdrijven in verband met belastingen of milieuvervuiling, de kans krijgen hun fouten recht te zetten zonder dat hun zaken stilvallen.
In mei 2022 is in het district Pingshan een pilot programma gelanceerd voor de vereenvoudiging van de procedures voor lichtere misdrijven. Het is van toepassing op zaken waarin het bewijs klaar is, de schuld erkend wordt en de maximum straf minder dan drie jaar bedraagt. Met de nieuwe procedures verloopt onderzoek en proces vier keer sneller dan voordien.
In andere plaatsen zoals de stad Xiangyang in de provincie Hubei test men met gemeenschapsdienst voor lichte misdrijven, zonder dat er een formeel proces komt. Experts suggereren ook voor lichte misdrijven gevangenisstraf zoveel mogelijk voorwaardelijk te maken of te laten vervangen door boetes. Dit probeert men in Chongqing.
In augustus 2021 is in Zhangzhou in de provincie Fujian een pilot gestart om het strafregister van vrouwen ontoegankelijk te maken, om hen zo een betere kans op een nieuwe toekomst te geven. Dit project werd echter al na korte tijd stopgezet omdat de regels ingingen tegen de wet. De huidige strafwet voorziet immers dat veroordeelden hun veroordeling moeten melden aan het bestuur van hun woonplaats en aan hun werkgever. Die wet moet op dit punt eerst aangepast worden vooraleer men de praktijk kan aanpassen.
Bron: Caixin
