Een overwinning voor de Chinese ‘diplomatie van de gelijkheid’ in de Pacific

Chinees minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi  bracht van 26 mei tot 4 juni een officieel bezoek, op uitnodiging, aan een aantal eilandstaten in de Pacific. Het bezoek blijkt erg belangrijk voor de eilanden zelf en voor hun betrekkingen met China. Het heeft effect op de verhouding met machten die zich een bevoogdende rol over de archipel hadden toegeëigend.

Wang bezocht de  Salomonseilanden, Kiribati, Samoa, Fiji, Tonga, Vanuatu, Papua New Guinea en Timor-Leste (Oost-Timor) en pleegde video-overleg met leiders van de Cookeilanden en Niue.

Uitdagingen genoeg

In totaal had Wang Yi uitgebreide en diepgaande gesprekken met 17 toppolitici en meer dan 30 ministers van de genoemde 10 Eilandstaten die diplomatieke betrekkingen onderhouden met China. De eilanden kampen met problemen uit het verleden, versterkt door uitdagingen van recente datum. Aan de naweeën van het koloniale verleden en de  onderontwikkeling zijn COVID-19 en de aanhoudende malaise van de wereldeconomie toegevoegd. Bovendien worden de eilanden als eerste bedreigd door de gevolgen van de klimaatverandering. Nu er een zekere toenadering is tot China blijkt dat deze kleine staten mogen verwachten dat ze pionnen worden op het schaakbord van de geopolitiek. Je zou voor minder reden hebben om te onderzoeken vanwaar je hulp mag verwachten, wat het karakter van die hulp is en met welke bedoelingen die hulp wordt aangeboden.

Uitstel?

Veel media-aandacht ging naar een Chinees voorstel voor een ‘Collectieve Veiligheidsovereenkomst’ tussen China en alle bezochte landen, naar het voorbeeld van een dergelijke overeenkomst met de Salomonseilanden. Dat collectieve verdrag is er uiteindelijk niet gekomen. ‘Nog niet’ volgens sommige waarnemers die zich baseren op uitlatingen van plaatselijke leiders. Zij denken dat er meer overleg nodig zal zijn, of dat bepaalde regeringen voorlopig gezwicht zijn voor druk vanwege Australië en de VS die bijzonder negatieve berichten over het plan hadden laten verspreiden (zoals het verzinsel dat China van plan zou zijn een militaire basis op te richten in de regio). Henry Ivarature, afkomstig van Papoea-Nieuw-Guinea, en een specialist inzake de Pacific aan de Australian National University meent dat ‘Een one-size-fits-all overeenkomst een negatie is van de diversiteit en complexiteit van de staten in de Stille Oceaan … Dit zijn onafhankelijke soevereine staten met specifieke ontwikkelingsuitdagingen. China slaagde op bilateraal niveau omdat elke staat weet wat hij wil’. En verder: ‘regionale kwesties en voorstellen moeten worden behandeld op het Pacific Islands Forum. Daar moet China dit naar voren brengen’.

Principes

Volgens Wang Yi zijn de Chinese besprekingen en de voornemens inzake de relaties met de eilandstaten waarachtig gebouwd op de grote principes van de Chinese diplomatie. Die principes zijn volgens de Chinese regering: ‘alle landen, hebben gelijke rechten en geen land mag achterop blijven bij de realisatie van de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen 2030 van de Verenigde Naties (2030 Sustainable Development Goals)’. ‘China wil internationale, vredelievende samenwerking en correcte diplomatieke betrekkingen, met alle landen hoe klein of groot ze ook zijn en wat voor binnenlands politiek systeem ze ook hebben’. Voor Wang is de gelijkenis tussen China en de eilandstaten dat ze ontwikkelingslanden zijn. De verschillen tussen de beide partijen zijn overduidelijk, maar China ‘zal ook de allerkleinste staten altijd met respect behandelen en hun soevereiniteit eerbiedigen’. Volgens hem verwachten zijn gesprekspartners in de Pacific, de Stille Oceaan, dat de ontwikkeling en de groei van China hen kan helpen bij hun eigen noodzakelijke duurzame ontwikkeling en waarderen ze de bijstand die ze al eerder kregen.

Dit is het begin

Er zijn afspraken over regelmatige ‘Bijeenkomsten tussen de ministers van Buitenlandse Zaken van China en de eilanden van de Stille Oceaan’. Tijdens de eerste van dergelijke ontmoetingen in de voorbije twee jaar is er een begin gemaakt met oprichting van centra voor samenwerking, vooral rond landbouw, voedselvoorraden, rampenbestrijding en actie tegen de gevolgen van de klimaatcrisis. Beijing hoopt dat het de eilandstaten ook warm kan maken voor deelname aan het Belt and Road Initiative (BRI). Met de andere regionale organisaties in de regio, zoals het Pacific Islands Forum, waarvan Australië en Nieuw-Zeeland invloedrijke deelnemers zijn, wil China graag samenwerken om ‘de respectieve voordelen van alle partijen ten volle te benutten en meer synergie te creëren’. De betrekkingen met China zullen dus niet alleen bilateraal zijn, maar ook verlopen via multilaterale platforms. China wil, volgens de Chinese minister van Buitenlandse Zaken in die regio geen rivaal zijn voor Australië en Nieuw-Zeeland. Het zal streven naar samenwerking tussen drie of vier partijen.

Economie en diplomatie

Yu Lei, hoofdonderzoeker bij het Research Centre for Pacific Island Countries aan de Universiteit van Liaocheng in Shandong (Oost-China), geeft in twee kranten, een in Hongkong en een in Mainland China, aan wat bepaalde concrete voordelen voor de beide partijen zullen zijn. ‘China kan de landen voorzien van economische ontwikkelingshulp, technische training op het gebied van klimaatverandering, ecologische bescherming van mangroven en de aanleg van infrastructuur zoals elektriciteit, bruggen en wegen, allemaal gebieden waar China bijzonder goed in is’. Anderzijds vertegenwoordigen de landen in de eilandenregio van de Pacific stemmen in grote diplomatieke forums. Die stemmen gingen tot nog toe vooral naar westerse voorstellen en standpunten omdat de invloed van de vroeger koloniale machten en de VS nog steeds zwaar doorweegt. Diplomatiek kan China steun vragen bij de kwestie Taiwan. Daarom was de erkenning in 2019 van het Eén China- principe door de Salomonseilanden en Kiribati voor Beijing een verheugende ontwikkeling. ‘Verder heeft China grote belangstelling voor economische samenwerking vanwege het bestaan van de exclusieve economische zone (EEZ) die de eilandstaten beheersen: meer dan 30 miljoen vierkante kilometer (11,6 miljoen vierkante mijl)’. Over die exclusieve economische zones (EEZ) schrijft Wikipedia onder andere dat ‘het gebieden zijn die zich tot 200 zeemijl (370,4 km) buiten de kust van een staat uitstrekken’. Binnen deze zones hebben staten een aantal rechten op exploitatie van grondstoffen, visserij en wetenschappelijk onderzoek. Een land dat een EEZ instelt is verantwoordelijk voor het beheer van de natuur in dit gebied. Exclusieve economische zones (EEZ’s) liggen buiten de territoriale wateren en zijn dus deel van de internationale wateren. Voor EEZ’s geldt dan ook andere wetgeving dan voor territoriale wateren. Wel hebben staten het recht om kunstmatige eilanden en bouwwerken te plaatsen in de EEZ, ook om die te beschermen.’

Goede ervaringen

China heeft tijdens de reis van Wang stappen vooruit gezet rond terreinen waar het al gewaardeerde hulp heeft geboden, hulp die het zal uitbreiden. Sinds het begin van de COVID-19-pandemie heeft China de landen in de Stille Oceaan bijna 600.000 doses vaccins en meer dan 100 ton anti-epidemievoorraden geleverd, volgens een factsheet van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken. Hoewel China geografisch ver verwijderd is van de eilanden in de Stille Oceaan, heeft het grote inspanningen geleverd om die landen te ondersteunen bij het voorkomen en beperken van rampen. In december 2021 werd het China-Pacific Island Countries Reserve for Emergency Supplies officieel gelanceerd in de Zuid-Chinese provincie Guangdong. China bood onmiddellijke humanitaire hulp toen de eilandstaten werden getroffen door natuurrampen. In januari 2022 trof een vulkaanuitbarsting Tonga, wat leidde tot een tsunami en een neerslag van as. De Chinese regering was solidair en handelde onmiddellijk, waardoor China het eerste land was dat hulp verleende aan Tonga, een van de eilanden die Wang Yi aandeed. En China en Timor-Leste onderhouden al 20 jaar een innige samenwerking en vriendschap.

En nu verder…

Concrete directe resultaten van het Chinese bezoek eind mei tot begin juni zijn de toetreding van Kiribati tot het BRI, plus 52 bilaterale contracten rond 15 werkgebieden zoals klimaatverandering, pandemiebestrijding, rampenbestrijding, groene groei, gezondheidszorg, landbouw, handel, burgerluchtvaart en toerisme. De Chinese diplomaten en buitenlandse experts denken dat er nog meer vooruitgang zal worden geboekt, niet in de laatste plaats door de eilandstaten zelf. Uit de voorlopige mislukking om te komen tot het regionale veiligheidsplan zal China de lessen trekken. En Australië, Nieuw-Zeeland en de VS zetten nu alle zeilen bij in hun zelfgekozen rivaliteit met China. Zij hebben gereageerd met beloften van economische hulp en hun eigen diplomatieke bezoeken. Henry Ivarature merkt op: ‘China heeft gedaan wat de VS en de vroegere koloniale machten nooit hebben gedaan’. Yu Lei zegt dat de eilanden in de Stille Oceaan nu kunnen proberen hun banden met andere dan de voormalige koloniale machten te diversifiëren om hun economieën te laten groeien.

BRONNEN fmprc.gov.cn (website Min.BuZa China), undp.org (website United Nations Development Programme), Wikipedia, Xinhua, Friends of Socialist China, Global Times, South China Morning Post, Morning Star, Guardian, Reuters,