De EU-China-top in Beijing is zoals in Europa werd voorspeld, op een flop uitgelopen. Wat gebeurde er en welke elementen speelden een rol?
De 25ste EU-China-top, die bovendien samenviel met de vijftigste verjaardag van de betrekkingen tussen de EU en China, heeft zo goed als geen resultaat opgeleverd. EU-diplomaten hadden dit voorspeld en uit het EU-perscommuniqué blijkt dat ze er ook niet veel moeite voor hebben gedaan.
Laaghangend fruit
De EU en China hebben een gezamenlijke verklaring uitgegeven over de strijd tegen de klimaatverandering. Zelfs het opstellen van die tekst verliep naar verluidt erg moeilijk en uiteindelijk bevat deze niets nieuws.
Er zijn enkele minder belangrijke akkoorden bereikt, zoals de erkenning van meer regionale producten en het heropstarten van drie technische werkgroepen.
Volgens EU-Commissievoorzitster Von der Leyen is het belangrijkste resultaat een akkoord over het opzetten van een soort mechanisme om ernstige vertragingen in de leveringen van zeldzame aardmetalen te verhinderen.
China had in februari als maatregel tegen de extreem hoge invoertarieven van president Trump een beperkend vergunningensysteem ingevoerd voor de uitvoer van zeldzame aardmetalen waarvan de VS in hoge mate afhankelijk zijn. De maatregel veroorzaakte echter ook in sommige Europese bedrijven acute tekorten, waardoor productiestoringen dreigden. Vermits intussen een regeling getroffen is tussen de VS en China, kan de nu aangekondigde overeenkomst tussen de EU en China worden beschouwd als het plukken van laaghangend fruit.
Gemiste kansen
Chinese experts hadden de voorbije maanden laten doorschemeren dat er hoop was op doorbraken in sommige heikele dossiers.
Zo zou men een tijdje geleden al dicht bij een compromis gestaan hebben over de invoer van Chinese elektrische voertuigen. Die zijn vandaag onderhevig aan Europese tarieven tot 38% en China heeft tegenmaatregelen genomen. China zou bereid zijn minimumprijzen voor naar de EU uitgevoerde wagens op te leggen in ruil voor de afschaffing van de tarieven. Een gelijkaardig akkoord werd in 2013 afgesloten voor zonnepanelen.
Verder werd geopperd het Comprehensive Agreement on Investment, een verdrag voor de bevordering van wederzijdse investeringen, dat nog door kanselier Merkel werd afgesloten maar door het Europese parlement om politieke redenen (de vermeende onderdrukking van de Oeigoeren) werd afgeschoten, aan te passen en te activeren. Dat zou kansen kunnen bieden om een aantal grieven van beide partijen aan te pakken (zoals het ongelijk speelveld voor Europeanen in China, en de beperkingen op Chinese investeringen in de EU).
Tegengestelde benaderingen
Het EU-perscommuniqué na de top geeft de indruk dat men over geen enkel meningsverschil echt wilde onderhandelen. Na de verklaring dat de EU haar samenwerking met China wil verdiepen, overloopt dit communiqué de lange lijst eisen waaraan het land moet voldoen om dit engagement te kunnen verderzetten. Het gaat niet enkel om economische eisen. Volgens de EU verplicht het internationale recht China zelfs zijn economische samenwerking met Rusland te beperken, wat betekent dat China de EU-sancties op Rusland zou moeten volgen. Bovendien gelooft de EU zelfs ten tijde van Gaza nog steeds in haar (morele) superioriteit door China nog maar eens de les te spellen over de Oeigoeren, Tibet, Hongkong en zich zelfs verzet tegen de eenmaking van Taiwan met China.
Het EU-communiqué staat in schril contrast met de uitspraken van de Chinese president tijdens zijn ontmoeting met de Europese leiders. Xi benadrukte het belang van partnerschap: ‘China en Europa zijn “grote spelers” in de internationale gemeenschap’ die ‘de communicatie moeten versterken, het wederzijds vertrouwen moeten vergroten en de samenwerking moeten verdiepen’ in een tijd van ‘onderling verweven veranderingen en chaos’.
Hij merkte nog fijntjes op dat ‘de uitdagingen waar Europa momenteel voor staat niet van China komen’.
Xi vindt dat er ‘geen fundamentele belangenconflicten of geopolitieke tegenstellingen tussen China en Europa zijn. Hij benadrukt dat de situatie ten gronde, waarin samenwerking belangrijker is dan concurrentie, en consensus belangrijker dan verschillen, niet is veranderd’.
Van waar de Europese verzuring tegenover China?
Vergeleken met vijf jaar geleden – toen Merkel het investeringsverdrag met China afsloot – is de houding van de EU zichtbaar negatiever geworden. Welke factoren spelen een rol? Von de Leyen benoemde in haar commentaar bij de top enkele belangrijke elementen.
De oorlog in Oekraïne
Von der Leyen: ‘We hebben onze verwachting uitgesproken dat China onze zorgen serieus neemt en dat het zijn invloed zou aanwenden om Rusland ertoe te bewegen een staakt-het-vuren te accepteren, aan de onderhandelingstafel te komen, vredesbesprekingen te beginnen en een einde te maken aan het bloedvergieten’ …’Hoe China zich gedraagt in Poetins oorlog zal een bepalende factor zijn voor onze toekomstige betrekkingen.’
Een week vóór de top heeft de EU sancties uitgevaardigd tegen twee Chinese banken omwille van hun volgens de EU ongeoorloofde transacties met Rusland. Buitenlandminister Wang Yi had nochtans vooraf gewaarschuwd dit niet te doen omdat het ‘niet zonder gevolgen zou blijven’. Het wordt afwachten na de top welke de gevolgen zullen zijn.
De verbetenheid waarmee de EU China beschuldigt van medewerking aan de oorlog contrasteert sterk met de EU-houding tegenover landen zoals India. Ook dat land werkt intensief samen met Rusland en toch onderhandelt de EU met hen overe een handelsverdrag.
Chinese overcapaciteit op de EU-markt?
Von der Leyen verklaarde verder: ‘In cruciale sectoren, zoals bijvoorbeeld staal, zonnepanelen, elektrische voertuigen, batterijen en andere, overstijgt de gesubsidieerde productie in China de binnenlandse vraag, waardoor de overcapaciteit naar andere markten gaat’.
‘De Chinese leiders hebben deze kwestie onderzocht onder de term “involutie” en hebben zich bereid verklaard om consumptie meer en productie minder te ondersteunen. Dit is belangrijk. We moeten op dit gebied vooruitgang boeken, want anders zou het voor de EU erg moeilijk worden om haar huidige niveau van openheid te behouden.’
Alhoewel Von der Leyen erkent dat de Chinese leiders werken aan een betere afstemming tussen vraag en aanbod, zijn er blijkbaar geen inspanningen gedaan om een compromis te sluiten over de tarieven op Chinese elektrische auto’s.
Vlak vóór de top heeft de EU bovendien nog nieuwe beperkingen opgelegd aan Chinees medisch materiaal bij openbare aanbestedingen.
Achter de EU-retoriek over Chinese overheidssubsidies, overproductie, dumping en een ongelijk speelveld voor Westerse bedrijven in China gaat echter een voor de EU ongemakkelijke realiteit schuil: in veel sectoren heeft China de EU technologisch bijgebeend of zelfs overtroffen, en produceren de Chinezen gewoon efficiënter.
Deze realiteit verdwijnt niet door protectionisme. Dat maakt het probleem alleen maar groter.
If you can’t beat them, join them! Technologische samenwerking, joint-ventures, wederzijdse investeringen zijn duurzame oplossingen die de Europese industrie kunnen redden. Europese autobedrijven die in China actief zijn hebben dat begrepen. Zij werken al nauw samen met Chinese partners aan elektrische en zelfrijdende wagens, zowel voor de Chinese als voor de Europese markt. Waarom werkt de EU niet in deze voor de hand liggende richting?
Systeemrivaal
De derde reden om afstand van China te houden vermeldde Von der Leyen niet.
In 2019 omschreef de EU China voor het eerst als ‘systeemrivaal’. De opkomst van een groot land in het Zuiden dat zich bovendien socialistisch noemt vormt een bedreiging voor de wereldwijde dominantie van het Westen en uiteindelijk zelfs voor het kapitalistisch systeem.
Ondanks de spanningen met de VS onder Trump is de EU nog steeds de ideologische bondgenoot van de VS. De Europese leiders koesteren nog steeds de hoop dat de EU met Trump tot een akkoord kan komen om samen de opkomst van China en het globale Zuiden af te remmen. De EU verkiest nog steeds tweede viool te spelen in een door de VS gedomineerde wereld in plaats van op voet van gelijkheid samen te werken met China in een multipolaire wereld waarin het Zuiden zijn rechtmatige plaats opeist.
In de komende weken voert de EU belangrijke onderhandelingen met de VS. Ook dat verklaart de houding van de EU op de voorbije top met China.
Bronnen: Xinhua, perscommuniqué EU; South China Morning Post
