VRT-journalist Tom Van de Weghe heeft met ‘Terug naar China’ een boek uitgebracht dat volledig vertrekt vanuit de nulsomgedachte dat China het westen binnendringt om het te controleren, te beheersen en te onderwerpen. Voor hem blijkt de Chinese win-win politiek van wederzijds voordeel niet te bestaan.
De toon wordt in de proloog gezet met de uitspraak: ‘China heeft bewezen de meest geavanceerde technologie te ontwikkelen, terwijl het elke vorm van dissidentie uitschakelde’. Het eerste hoofdstuk opent met herinneringen aan zijn jaren van 2007 tot 2012 als correspondent in Beijing. Al snel belandt de lezer in wat de recente geschiedenis van China zou moeten inhouden. Deze begint met de ‘Sprong Voorwaarts’ en vervolgt met wat ‘Dengs illusie van openheid’ wordt genoemd. ‘Deng brak met de starre marxistische orthodoxie van zijn voorganger. Chinese burgers mochten opnieuw ondernemen’. Maar opgelet: ‘Dengs prioriteit was nooit democratie, maar stabiliteit en vooral het voortbestaan van de Partij’. ‘Tussen 1978 en 2011 groeide de economie met gemiddeld 10% per jaar, maar als schaduwzijde vermeldt Van De Weghe: ‘overcapaciteit in de fabrieken, grootschalige corruptie en vernietiging van het leefmilieu’.
Uiteraard mogen de tanks van 4 juni 1989 niet ontbreken. Het is de auteur nog altijd niet duidelijk hoeveel slachtoffers er vielen. Officiële cijfers telden enkele dagen nadien 241 doden, waaronder 218 burgers (waarvan 36 studenten), 10 PLA-soldaten en 13 leden van de Volksgewapende Politie, samen met 7.000 gewonden. De zogeheten vereniging Tiananmen Mothers die moeders van overledenen groepeert, kwam in 2011 na 20 jaar tellen tot het aantal 202. De VS-ambassade bevestigde wel dat op het Tiananmenplein zelf geen slachtoffers vielen, weet Wikipedia.
Daarop volgt de periode van Jiang Zemin, die de ‘charmante onderdrukker’ wordt genoemd. Zijn liberalisering werd door het westers wensdenken geïnterpreteerd als een stap richting de kapitalistische vrije markteconomie. Van de Weghe duidt de toestand onder opvolger Hu Jintao als ‘een dynamiek van vrijemarktkapitalisme, maar met de partij die stevig de touwtjes in handen houdt in telecom, defensie en infrastructuur. Marxisme verdween op de achtergrond en de leemte werd gevuld door nationalisme of patriottisme’. ‘China gebruikt het kapitalisme om het communisme te versterken, niet om er van af te stappen’, stelt de auteur teleurgesteld vast, net zoals hij betreurt dat de Chinese protestacties zich tegen lokale machthebbers richten en niet hoger mikken.
Hoofdstuk twee heeft het over de ‘Rode Keizer’ Xi Jinping die ‘het collectieve leiderschap ontmantelde onder het mom van de discipline’. De voortdurende strijd die Xi voerde tegen corruptie wordt weggezet als ‘het scheppen van een angstmachine’. ‘China is onder Xi in recordtempo teruggekeerd naar een dictatuur die technologie, economie en ideologie combineert op manieren die Mao nooit had kunnen dromen’.
Technologie
Hoofdstuk drie vertelt, naar aanleiding van een wandeling, over persoonlijke mijmeringen rond het alziend oog van de staat en wat men de ‘digitale utopie’ noemt. De WeChat toepassing wordt als ‘Big Brother in je broekzak’ bestempeld, want het bevat talloze miniapps, net zoals een Zwitsers mes ook verschillende functies heeft. Met WeChat kan de gebruiker chatten, betalen en toegang krijgen tot openbare diensten, musea, hotels en restaurants. De auteur vreest echter dat WeChat op die manier uw gebruikersprofiel kan uittekenen. Hier komen de bewakingscamera’s aan bod die uitgroeiden tot ‘iets waar George Orwell nooit had durven van dromen’. Sinds 2008 hebben echter meer dan 80 landen Chinese bewakings- en openbare veiligheidsplatformen overgenomen. VS-sancties hebben de verspreiding nauwelijks afgeremd: China richt zich op nieuwe markten in het globale zuiden, zodat inmiddels bijna de helft van alle gezichtsherkenning wereldwijd nu in Chinese handen is.
In het vierde hoofdstuk, dat over de Chinese droom gaat, komen diverse onderwerpen uit het dagelijks leven aan bod: de genderkwestie, het verschil tussen generaties, de opkomst van eenhoorns, de platliggers, ambtenarenexamens, de hypotheekopstand, …
Hoofdstuk 5, waarin de auteur een bezoek brengt aan Hangzhou, gaat over de technologische revolutie. Hij geeft toe dat Hangzhou alle vervuilende industrie heeft weggewerkt en vervangen door technologie en natuur. Om technologie is het hier te doen en het ‘Made in China 2025’-plan om het westen technologisch in te halen, stamt uit 2015. Het succes van dit initiatief ontkracht de stelling dat partijinitiatief niet te combineren is met innovatie. In mei 2024 was volgens SCMP-onderzoek al 86% van de doelstellingen bereikt.
Een eerste stop van de Hangzhou-wandelaars was de showroom van autobouwer NIO, gevolgd door een bezoek aan BYD. Ford-CEO Farley vond na 6 bezoeken aan China: ‘Hun kosten, hun kwaliteit, hun technologie zijn allemaal ver superieur aan wat wij in het Westen maken’. Een ander bezoek betrof ‘Future Sci-Tech City’, maar ondanks de technologische hoogstandjes blijft de auteur erbij dat innovatie van wereldklasse onmogelijk is binnen de lijntjes van partijcontrole. Uit ASPI’s- Critical Technology Tracker blijkt echter dat op 44 geanalyseerde technologieën China voorop loopt in 37 ervan, de VS in 7 en Europa in geen enkele, ondanks onze 27 parlementen, regionale assemblees niet inbegrepen.
In de fintechwereld valt op dat dagelijks bijna één miljard mensen met hun telefoon betalen. Het hoofdstuk sluit af met het Spoetnik-moment van Deepseek: de westerse redenering dat China enkel kon kopiëren, lag in duigen.
Zijderoutes
Hoofdstuk 6 behandelt de zijderoutes en met als provocerende ondertitel ‘Het nieuwe imperialisme’. De nieuwe zijderoute wordt bestempeld als ‘een economisch reddingsplan vermomd als beschavingsmissie. Een schuldenfuik verpakt als transactie en een poging om de wereldeconomie te herstructureren als het nieuwe Rome. Waar de oude zijderoute de wereld verbond, dreigt de nieuwe die te verdelen tussen degenen die afhankelijk waren van China en degenen die dat weigerden’, zo heet het. Van win-win nog nooit gehoord. Maar het hoofdstuk noemt man en paard (van Troje).
Naar aanleiding van de mislukte poging door de State Grid om in België een deel van Eandis over te nemen merkt het boek op dat ‘Europa begon te beseffen dat Chinese investeringen geen geschenken waren, maar Trojaanse paarden’. COSCO verwierf voor 42 miljoen een meerderheidsbelang in de haven van Zeebrugge. Zegt de Belgische CEO Carla Debart: Iedereen weet dat de containerterminal van Zeebrugge zonder de Chinezen niet meer zou bestaan. Zonder hen was Zeebrugge op containervlak einde verhaal.’ Het is overigens dankzij China dat Zeebrugge zich (samen met Antwerpen) kon ontwikkelen tot de grootste autoterminal. Antwerpen en Zeebrugge fuseerden in 2022 en van de 143 miljoen ton die men tijdens het eerste halfjaar van 2024 verwerkte, was ongeveer 28% direct of indirect met China verbonden. Kortom, zonder China zou de trafiek een kwart minder zijn geweest.
Vervolgens is het Alibaba/Cainiao te Luik aan de beurt. Chinese algoritmes bepalen hoe miljoenen pakketjes hun weg vinden in Europa: stel je voor! Jaarlijks kwamen een miljard pakjes naar ons land, goed voor een kwart van alle zendingen naar Europa, en wij fungeerden als ‘doorgeefluik voor de Chinese rommel’. Dat er slechts 6 douaniers zijn om een half miljoen pakjes per dag te controleren kan China niet verhelpen, maar de beschuldigingen van de douane dat 40% van de pakjes onreglementair zouden zijn wel. Persoonlijk leken me de ontvangen TEMU-pakjes dik in orde en overigens kwamen ze binnen de week thuis aan, even snel als de pakjes van een online kledingfirma uit Rotterdam. Een familielid dat al honderden pakjes via Aliexpress bestelde, zag het één keer fout gaan, maar kreeg zijn geld terug.
‘De Belgische douanesystemen moeten echter integreren met Chinese platformen, en de logistieke sector raakte verstrengeld met algoritmes uit Hangzhou’ zo gaat de aanklacht verder. Het westers neerhalen van de Chinese e-commerce lijkt echter een sport te worden, want ook bij de recente opening van een Shein winkel te Parijs was het weer raak. De consumenten laten zich echter weinig aan de heisa gelegen, want de winkelopening trok 50.000 klanten.
Na België is Griekenland aan de beurt. Het Chinese COSCO kocht volgens Van de Weghe de haven van Piraeus op ‘voor een appel en een ei’: in feite betaalde COSCO 440 miljoen € en beloofde het de komende 5 jaar nog eens 360 miljoen € te investeren. De 1,1 miljoen overgeslagen containers werden er meer dan 7 miljoen. Van de 93e plaats in de wereldrangschikking steeg de haven naar de 37e plaats en de vierde in Europa. De auteur verklaart het succes door enerzijds het verlagen van de lonen met 33% en het verwaarlozen van de milieuwetgeving anderzijds. Minister Dendidas kon niet lachen met Van de Weghes vraag of zijn land een Chinees Trojaans paard was geworden. China had immers Piraeus gered op het ogenblik dat de EU Griekenland liever zag stikken.
Over naar Servië waar een betonnen luifel van het station van Novi Sad instortte, dat was gerenoveerd door Chinese bedrijven. Het voorval fungeerde als symbool van overheidscorruptie waarbij Chinese medewerking een rol speelde. Chinese bedrijven hebben echter ook miljarden geïnvesteerd in Servië; China werd de tweede Servische handelspartner, een vrijhandelsverdrag trad in juli 2024 in voege en beide landen werken samen aan infrastructuurprojecten zoals de Pupin-brug en de reconstructie van de thermische energiecentrale van Kostolac. Sinds het VS-bombardement van de Chinese ambassade in Belgrado zijn de betrekkingen tussen Servië en China almaar intenser geworden.
Nergens is de Chinese zijderoutestrategie succesvoller dan in Hongarije. In 2024 bedroeg de handel tussen Hongarije en China16,2 miljard $, een stijging van 93% ten opzichte van 2013. Beijing en Boedapest kwamen spoorwegprojecten overeen. Sinds 2020 is China de grootste bron van buitenlandse investeringen in Hongarije. In 2023 vloeide 44% van alle Chinese directe buitenlandse investeringen in de EU naar Hongarije. Vanaf 2022 hebben verschillende Chinese industriële bedrijven – waaronder CATL, BYD, EVE Energy en XINWANDA – grote fabrieken in Hongarije opgericht. Men beschouwt de accufabriek van CATL als de grootste investering in de geschiedenis van Hongarije. Dit land heeft tussen 2016 en 2022 zesmaal zijn veto gebruikt om EU-kritiek op al of niet vermeende mensenrechtenschendingen te blokkeren
Boedapest liet Huawei, dat in Budapest een O&O centrum opende, het 5G-netwerk uitrollen.. Het Chinese LOGINK-scheepvaartsysteem werd eveneens in Hongarije toegepast. ‘Alweer een land dat zijn ziel verkocht’, zucht de schrijver. Dit LOGINK-systeem blijkt inmiddels operationeel in meer dan 20 havens wereldwijd. Huawei domineert 70% van het Afrikaanse 4G-netwerk. Het blijft een feit dat Budapest voor de zijderoutes beschouwd wordt als een bruggenhoofd tussen de haven van Piraeus en de West-Europese markten.
De trend is echter dat de zijderoutes die voordien op transport en infrastructuur focusten, evolueren naar een digitale infrastructuur. De digitale zijderoute had tegen 2023 meer dan 65 miljard $ aan investeringen aangetrokken. ‘De digitale, de groene en de noordpoolzijderoute, allemaal tentakels van hetzelfde organisme dat zich om de wereldeconomie wikkelt’, besluit dit hoofdstuk dat meer op een gepopulariseerd CIA-rapport lijkt.
Taiwan, Rusland, Brics
In het hoofdstuk over Taiwan leren we dat dit eiland zijn kustlijn volgestouwd heeft met duizenden anti-scheepsraketten en VS HIMARS-systemen die Chinese landingsvaartuigen vanaf 300 km kunnen treffen. Doel is op 48 uur tijd zoveel Chinese schepen tot zinken te brengen dat de invasie vastloopt vóór ze begint. En als ze toch voet aan wal zetten, wacht hen een stadsguerrilla waar elke haven, vliegveld en straat een valkuil moet worden. Het traditioneel leger verandert in een hightech guerillamacht, uitgerust met HIMARS-systemen, Harpoon antischeepsraketten die een landingsvloot kunnen decimeren en Stinger luchtafweerraketten voor elke reservist. Nieuwe technologieën zoals zeemijnen met AI, onderwaterdrones en cyberwapens worden bestudeerd.
In het achtste hoofdstuk komt eerst de verhouding tussen China en Rusland aan bod. Ook Rusland past op voor de boze wolf: ’Ze kopen hier geleidelijk alles op. Hout, land, bedrijven. Ze trouwen met onze vrouwen. Over 50 jaar is Siberië Chinees zonder dat een schot gelost is’.. ‘Chinese bedrijven namen Russische marktposities over, de yuan werd dominant in bilaterale handel en energiedeals werden gesloten met kortingen die pijnlijk dicht bij uitbuiting lagen’.. De Chinees-Russische handel verdubbelde op 4 jaar tijd. De leemte die ontstond na het wegtrekken van westerse bedrijven werd opgevuld door Chinese. Zowel bij de personen- als bij de vrachtwagens maken de Chinese al meer dan de helft uit.
Terwijl de oorlog om Oekraïne nog gaande is, bestuderen State Grid, China Railway en Sinohydro alvast hoe ze kunnen bijdragen aan de heropbouw van het land, waarvan de kosten worden geschat tussen 500 miljard en één biljoen euro. Bij de in Oekraïne onderschepte drones zouden van de 15 hoofdcomponenten er 13 Chinees geweest zijn, zo beweren veiligheidsexperts in het boek. Westerse wapenleveringen en militarisering komen niet aan bod .
Na de verhouding met Rusland volgt deze met de BRICS-landen. Om te verhinderen dat na de bevriezing van de Russische tegoeden dit gebeurt bij andere landen, dokteren deze landen een alternatief betalingssysteem uit waar geen SWIFT meer aan te pas komt. Uiteindelijk presenteert de auteur zijn model voor de verhouding van Europa en China. Het valt echter samen met dat van de EU: ‘Samenwerken waar belangen overlappen, concurreren waar ze botsen en confronteren waar waarden onverenigbaar zijn’. Daarbij is het minder duidelijk hoe Europa zelfstandig zijn gewenste groene omvorming wil doorvoeren, want het is daarvoor praktisch volledig afhankelijk van de Chinese groene technologie en kritieke materialen. We kunnen hopen dat China niet deriskt van Europa, want volgens SCMP-wetenschapsredacteur Stephen Chen heeft China meer aardmetalen nodig dan wat het zelf voortbrengt.
Als China de levering zou stopzetten, bijvoorbeeld uit onvrede over de straks verplichte Huawei-boycot, dreigt Europa’s groene omvorming in het gedrang te komen. De Duitse autosector heeft het alvast begrepen en doet het omgekeerde van derisken. Omdat China vooroploopt in technologie van elektrische en verbonden wagens, integreert de sector zich in de lokale leveranciersketen en investeert er in. Derisken betekent immers verdere marginalisatie in ’s werelds grootste automarkt..
Conclusie
De oppervlakkige lezer krijgt door het boek de indruk dat China met de zijderoutes een uitbuitingsmechanisme heeft opgezet dat vergelijkbaar is met het imperialisme oude stijl. Professor Lu Di verwerpt dit, ten eerste omdat van 2000 tot 2018 China’s bijdrage aan de wereldwijde economische groei in boekhoudkundige zin bijna 25% bedroeg. Ten tweede droeg China bijna 50% bij aan de economische groei van ontwikkelingslanden, terwijl de bijdrage aan de industrialisatie nog hoger lag, met respectievelijk 35% aan de wereldwijde industrialisatie en 56% aan die van ontwikkelingslanden.
Samengevat illustreert het boek de westerse vooroordelen over China met recente updates en voorbeelden, maar wie zoekt naar hoe het echte socialisme functioneert, komt bedrogen uit.
Tom Van de Weghe, Terug naar China Het verhaal achter de Chinese eeuw: Controle, macht en de nieuwe Wereldorde, 2025 Borgerhoff & Lamberigts, 342 pag (geen voetnoten)
