VRT-journalist Tom Van de Weghe heeft met ‘Terug naar China’ een boek gepubliceerd dat volledig geschreven is vanuit de nulsomoptiek dat China het westen binnendringt om het te controleren, te beheersen en te onderwerpen. De Chinese win-win politiek van wederzijds voordeel blijkt onbestaande.
De toon wordt in de proloog gezet met de uitspraak ‘China heeft bewezen de meest geavanceerde technologie te ontwikkelen terwijl het elke vorm van dissidentie uitgeschakelde’. Het eerste hoofdstuk begint met herinneringen uit zijn periode van 2007 tot 2012 als correspondent in Beijing. Al vlug belandt de lezer in wat de recente geschiedenis van China zou moeten inhouden. Deze begint met de ‘Sprong Voorwaarts’ en vervolgt met wat ‘Dengs illusie van openheid’ wordt genoemd. ‘Deng brak met de starre marxistische orthodoxie van zijn voorganger. Chinese burgers mochten opnieuw ondernemen’. Maar opgelet: ‘Dengs prioriteit was nooit democratie, maar stabiliteit en vooral het voortbestaan van de Partij’. ‘Tussen 1978 en 2011 groeide de economie met gemiddeld 10% per jaar maar als schaduwzijde wordt vermeld: ‘overcapaciteit in de fabrieken, grootschalige corruptie en vernietiging van het leefmilieu’.
Uiteraard mogen de tanks van 4 juni 1989 niet ontbreken. Het is de auteur nog altijd niet duidelijk hoeveel slachtoffers er vielen. Officiële cijfers telden enkele dagen nadien 241 doden waaronder 218 burgers (waarvan 36 studenten), 10 PLA-soldaten en 13 leden van de Volksgewapende Politie, samen met 7.000 gewonden. De zogeheten vereniging Tiananmen mothers die moeders van overledenen groepeert, kwam in 2011 na 20 jaar tellen tot het aantal 202. De VS ambassade bevestigde wel dat op het Tiananmen-plein zelf geen slachtoffers vielen, weet Wikipedia. .
Daarop volgt de periode van Jiang Zemin die de ‘charmante onderdrukker’ wordt genoemd. Zijn liberalisering werd door het westers wensdenken geïnterpreteerd als op weg naar de kapitalistische vrije markteconomie. Van de Weghe duidt de toestand onder opvolger Hu Jintao als ‘een dynamiek van vrijemarktkapitalisme, maar met de partij die stevig de touwtjes in handen houdt in telecom, defensie en infrastructuur. Marxisme raakte op de achtergrond en de leemte werd opgevuld door nationalisme of patriottisme’. ‘China gebruikt het kapitalisme om het communisme te versterken? niet om er van af te stappen’, stelt de auteur teleurgesteld vast net zoals hij betreurt dat de Chinese protestacties zich tegen lokale machthebbers richten en niet hoger mikken. .
Hoofdstuk twee heeft het over de ‘Rode Keizer’ Xi Jinping die ‘het collectieve leiderschap ontmantelde onder het mom van de discipline’. De voortdurende strijd die Xi voerde tegen corruptie wordt weggezet als ‘het scheppen van een angstmachine’. ‘China is onder Xi in recordtempo teruggekeerd naar een dictatuur die technologie, economie en ideologie combineert op manieren die Mao nooit had kunnen dromen’
Technologie
Hoofdstuk drie heeft het naar aanleiding van een wandeling met persoonlijke mijmeringen over het alziend oog van de staat en wat de ‘digitale utopie’ wordt geheten. De WeChat toepassing wordt als ‘Big Brother in je broekzak’ bestempeld want het bevat talloze miniapps net zoals een Zwitsers mes ook verschillende functies heeft. Met WeChat kan de gebruiker chatten, betalen en toegang krijgen tot openbare diensten, musea, hotels en restaurants. De auteur is echter bang dat WeChat zo uw gebruikersprofiel kan uittekenen. Hier komen de bewakingscamera’s aan bod die uitgroeiden tot ‘iets wat George Orwell niet had durven verzinnen’. Sinds 2008 hebben echter meer dan 80 landen Chinese bewakings- en openbare veiligheidsplatformen overgenomen. VS-sancties hebben de verspreiding nauwelijks afgeremd: China richt zich op nieuwe markten in het globale zuiden zodat bijna de helft van alle gezichtsherkenning wereldwijd nu in Chinese handen is.
In het vierde hoofdstuk dat over de Chinese droom gaat, worden diverse onderwerpen uit het dagelijks leven behandeld: de genderkwestie, het verschil tussen generaties, de opkomst van éénhoorns, de platliggers, ambtenaren examens, de hypotheekopstand…
Hoofdstuk 5 dat een bezoek brengt aan Hangzhou heeft het over de technologische revolutie. Toegegeven wordt dat Hangzhou alle vervuilende industrie heeft weggewerkt en vervangen door technologie en natuur. Om technologie is het hier te doen en het ‘Made in China 2025’ plan om het westen technologisch in te halen, dateert uit 2015. Het succes van dit initiatief ontkracht de stelling dat partijinitiatief niet te combineren is met innovatie. In mei 2024 was al 86% van de doelstellingen behaald volgens SCMP-onderzoek.
Een eerste stop van de Hangzhou wandelaars was de showroom van autobouwer NIO, gevolgd door een bezoek aan BYD. Ford CEO Farley vond na 6 bezoeken aan China: ‘Hun kosten, hun kwaliteit, hun technologie -alles is ver superieur aan wat wij in het Westen maken’. Een ander bezoek betrof ‘Future Sci-Tech City’ maar tegenover de tech hoogstandjes houdt de auteur vol dat innovatie van wereldklasse onmogelijk is binnen de lijntjes van partijcontrole. Uit ASPI’s- Critical Technology Tracker blijkt echter dat op 44 geanalyseerde technologieën China vooraan staat in 37 ervan, de VS in 7 en Europa in geen enkele onze 27 parlementen ten spijt, regionale assemblees niet inbegrepen..
Over de fintech wordt opgemerkt dat dagelijks bijna één miljard mensen met hun telefoon betalen. Het hoofdstuk sluit af met het Spoetnik-moment van Deepseek: de westerse redenering dat China enkel kon kopiëren, lag in duigen.
Zijderoutes
Hoofdstuk 6 behandelt de zijderoutes met als perverse ondertitel ‘Het nieuwe imperialisme’. De nieuwe zijderoute wordt bestempeld als ‘Een economisch reddingsplan vermomd als beschavingsmissie. Een schuldenfuik verpakt als transactie en een poging om de wereldeconomie te herstructureren als het nieuwe Rome. Waar de oude zijderoute de wereld verbond, dreigt de nieuwe die te verdelen tussen zij die afhankelijk waren van China en zij die dat weigerden’ zo heet het. Van win-win nog nooit gehoord. Maar het hoofdstuk noemt man en paard (van Troje).
Naar aanleiding van de mislukte poging door de State Grid om in België een deel van Eandis te kopen becommentarieert het boek ‘Europa begon te begrijpen dat Chinese investeringen geen geschenken waren, maar Trojaanse paarden’. COSCO verwierf voor 42 miljoen een controlerend belang in de haven van Zeebrugge. Zegt de Belgische CEO Carla Debart Iedereen weet dat de containerterminal van Zeebrugge zonder de Chinezen niet meer zou bestaan. Zonder hen was Zeebrugge op containervlak einde verhaal.’ Het is overigens dank zij China dat Zeebrugge zich (samen met Antwerpen) kon ontwikkelen tot de grootste autoterminal. Antwerpen en Zeebrugge fuseerden in 2022 en van de 143 miljoen ton die tijdens het eerste halfjaar van 2024 verwerkt werd, was ongeveer 28% direct of indirect met China verbonden. Kortom zonder China was de trafiek een kwart minder.
Vervolgens is het Alibaba/Cainiao te Luik aan de beurt. Chinese algoritmes bepalen hoe miljoenen pakketjes hun weg vinden in Europa: stel je voor! Op jaarbasis kwamen een miljard pakjes naar ons land, een kwart van alle zendingen naar Europa en wij waren het ‘doorgeefluik voor de Chinese troep’. Dat er maar 6 douaniers zijn om een half miljoen pakjes per dag te controleren kan China niet verhelpen, maar de douanebeschuldingen dat 40% van de pakjes onreglementair zouden zijn wel. Persoonlijk leken me de ontvangen TEMU pakjes koosjer en overigens op één week thuis besteld, even snel als de pakjes van een online kledingfirma uit Rotterdam. Een familielid die al honderden pakjes via Aliexpress bestelde, zag het éénmaal fout gaan, maar kreeg zijn geld terug. ‘De Belgische douanesystemen moeten echter integreren met Chinese platformen en de logistieke sector raakte verstrengeld met algoritmes uit Hangzhou’ zo gaat de aanklacht verder. Het westers denigreren van de Chinese e-commerce schijnt echter een sport te worden want ook bij de recente opening van een Shein winkel te Parijs was het weer prijs. De consumenten laten zich echter weinig van de heisa gelegen want de winkelopening trok er 50.000 klanten.
Na België wordt Griekenland opgevoerd. Het Chinese COSCO kocht volgens Van de Weghe de haven van Piraeus op ‘voor een appel en een ei’: in feite betaalde COSCO er € 440 miljoen voor plus de belofte er nog eens voor 360 miljoen € in te investeren de komende 5 jaar. De 1,1 miljoen overgeslagen containers werden er meer dan 7 miljoen. Van de 93-ste plaats in de wereldrangschikking klom de haven tot de 37ste plaats en de vierde in Europa. De auteur verklaart het succes door enerzijds het verlagen van de lonen met 33% en het verwaarlozen van de milieuwetgeving anderzijds. Minister Dendidas kon niet lachen met Van de Weghes vraag of zijn land een Chinees Trojaans paard was geworden. China had immers Piraeus gered op het ogenblik dat de EU Griekenland liever zag stikken.
Over naar Servië waar een betonnen luifel van het station van Novi Sad instortte dat was gerenoveerd door Chinese bedrijven: dit werd het symbool van overheidscorruptie met Chinese medewerking. Chinese bedrijven hebben echter ook miljarden geïnvesteerd in Servië; China werd de Servische tweede handelspartner, een vrijhandelsverdrag trad in juli 2024 in voege en beide landen werken samen aan infrastructuurprojecten zoals de Pupin-brug en de reconstructie van de thermische energiecentrale van Kostolac. Sinds het VS bombardement van de Chinese ambassade in Belgrado zijn de betrekkingen tussen Servië en China almaar intenser geworden.
Nergens is de Chinese zijderoute strategie succesvoller dan in Hongarije. In 2024 bedroeg de handel tussen Hongarije en China $ 16,2 miljard, een stijging van 93 % ten opzichte van 2013. Beijing en Boedapest kwamen spoorwegprojecten overeen. Sinds 2020 is China de grootste bron van buitenlandse investeringen in Hongarije. In 2023 vloeide 44 % van alle Chinese directe buitenlandse investeringen in de EU naar Hongarije. Vanaf 2022 hebben verschillende Chinese industriële bedrijven -waaronder CATL, BYD, EVE Energy en XINWANDA– grote fabrieken in Hongarije opgericht. De accufabriek van CATL wordt beschouwd als de grootste investering in de geschiedenis van Hongarije.. Hongarije heeft tussen 2016 en 2022 zes maal zijn veto gebruikt om EU-kritiek op al of niet vermeende mensenrechtenschendingen te blokkeren Boedapest liet Huawei dat in Budapest een O&O centrum opende, het 5G-netwerk uitrollen.. Het Chinese LOGINK-shipping systeem werd eveneens in Hongarije toegepast. ‘Alweer een land dat zijn ziel verkocht’ zucht de schrijver. Dit LOGINK-systeem blijkt ondertussen operationeel in meer dan 20 havens wereldwijd. Huawei domineert 70% van het Afrikaanse 4G netwerk. Feit blijft dat Budapest voor de zijderoutes beschouwd wordt als een bruggenhoofd tussen de haven van Piraeus en de West-Europese markten.
De tendens is echter dat de zijderoutes die voordien op transport en infrastructuur focusten, evolueren naar een digitale infrastructuur. De digitale zijderoute had tegen 2023 meer dan $ 65 miljard aan investeringen aangetrokken ‘De digitale zijderoute, de groene zijderoute en de noordpoolzijderoute , allemaal tentakels van hetzelfde organisme dat zich om de wereldeconomie wikkelt’, besluit dit hoofdstuk dat meer op een gepopulariseerd CIA-rapport lijkt.
Taiwan, Rusland, Brics
In het hoofdstuk over Taiwan leren we dat Taiwan zijn kustlijn volgestouwd heeft met duizenden anti-scheepsraketten en VS HIMARS systemen die Chinese landingsvaartuigen vanaf 300 km kunnen raken. Doel is op 48 uur tijd zoveel Chinese schepen tot zinken te brengen dat de invasie vastloopt voor ze begint. En als ze toch voet aan wal zetten, wacht hen een stadsguerrilla waar elke haven, vliegveld en straat een valkuil moet worden. Het traditioneel leger wordt een hightech guerillamacht met naast de HIMARS systemen Harpoon antischeepsraketten die een landingsvloot kunnen decimeren en Stinger luchtafweerraketten voor elke reservist. Nieuwe technologieën zoals zeemijnen met AI, onderwaterdrones en cyberwapens worden bestudeerd.
In het achtste hoofdstuk komt eerst de verhouding China met Rusland aan bod. Ook Rusland past op voor de boze wolf: ’Ze kopen hier geleidelijk alles op. Hout land, bedrijven. Ze trouwen met onze vrouwen. Over 50 jaar is Siberië Chinees zonder dat veen schot gelost is’.. ‘Chinese bedrijven namen Russische marktposities over, de yuan werd dominant in bilaterale handel en energiedeals werden gesloten met kortingen die pijnlijk dicht bij uitbuiting lagen’.. De Chinees-Russische handel verdubbelde op 4 jaar tijd. De leemte die ontstond na het wegtrekken van westerse bedrijven werd opgevuld door Chinese. Zowel bij de personen- als bij de vrachtwagens maken de Chinese al meer dan de helft uit. Terwijl de oorlog om Oekraïne nog voortduurt, bestuderen State Grid, China Railway en Sinohydro al hoe ze kunnen bijdragen aan de heropbouw van het land die tussen 500 miljard en één biljoen euro geschat wordt. Bij de in Oekraïne onderschepte drones zouden van de 15 hoofdcomponenten er 13 Chinees geweest zijn, zo beweren veiligheidsexperts in het boek. Westerse wapenleveringen en militarisering komen niet aan bod .
Na de verhouding met Rusland volgt deze met de BRICS-landen. Om te verhinderen dat na de bevriezing van de Russische tegoeden dit voorvalt bij andere landen, dokteren deze landen een alternatief betalingssysteem uit waar geen SWIFT meer aan te pas komt. Uiteindelijk geeft de auteur zijn model voor de verhouding van Europa en China. Het valt echter samen met dat van de EU :’Samenwerken waar belangen overlappen, concurreren waar ze botsen en confronteren waar waarden onverenigbaar zijn’. Daarbij is het minder duidelijk hoe Europa in onafhankelijkheid zijn gewenste groene omvorming wil doorvoeren want het is daarvoor praktisch volledig afhankelijk van de Chinese groene technologie en kritieke materialen. We kunnen hopen dat China niet deriskt van Europa want volgens de SCMP wetenschapsredacteur Stephen Chen heeft China meer aardmetalen nodig dan wat het zelf voortbrengt . Als China de levering zou onderbreken bv uit onvrede om de straks verplichte Huawei-boycot, dreigt Europa’s groene omvorming in het gedrang te komen. De Duitse autosector heeft het alvast begrepen en doet het omgekeerde van derisken. Omdat China voorligt in technologie van elektrische en verbonden wagens, integreert de sector zich in de lokale leveranciersketen en investeert er in. Derisken betekent immers verdere marginalisatie in ’s werelds grootste automarkt..
De oppervlakkige lezer krijgt door het boek de indruk dat China met de zijderoutes een uitbuitings mechanisme heeft opgezet dat vergelijkbaar is met het imperialisme oude stijl. Professor Lu Di verwerpt dit ten eerste omdat van 2000 tot 2018 China’s bijdrage aan de wereldwijde economische groei in boekhoudkundige zin bijna 25% bedroeg. Ten tweede droeg China’s aan de economische groei van ontwikkelingslanden bijna 50% bij en de bijdrage aan de industrialisatie lag hoger met respectievelijk 35% bijdrage aan de wereldwijde industrialisatie en 56% aan die in de ontwikkelingslanden.
Samengevat illustreert het boek de westerse vooroordelen over China met recente updates en voorbeelden, maar wie zoekt naar hoe het echte socialisme functioneert, komt bedrogen uit.
Tom Van de Weghe, Terug naar China Het verhaal achter de Chinese eeuw: Controle, macht en de nieuwe Wereldorde, 2025 Borgerhoff & Lamberigts, 342 pag (geen voetnoten)
