De historische provocatie van Nancy Pelosi

Peter Franssen (opinie)

Deze analyse door Chinakenner Peter Franssen verscheen op DeWereldMorgen.be (DWM) op 4 augustus, onder de titel De gevaarlijke provocatie van Nancy Pelosi. ChinaSquare neemt ze over met toestemming van de auteur en van DWM, als opiniestuk.

Pelosi omschrijft haar tumultueus bezoek aan Taiwan als ‘een etappe in de strijd voor democratie’. In werkelijkheid is het een stap naar de afscheuring van Taiwan.

Een uur nadat Nancy Pelosi in Taiwan landde, publiceerde de Washington Post een opinie-bijdrage van haar onder de titel ‘Waarom ik een delegatie van Congresleden naar Taiwan leid’. Haar tekst omschrijft dit bezoek als een etappe in de strijd voor democratie. In werkelijkheid zet Pelosi een stap naar de afscheuring van Taiwan. Hoe is het zover kunnen komen?

Eenzijdige benadering

Pelosi begint haar bijdrage in de Washington Post met een verwijzing naar de Taiwan Relations Act van april 1979, een wet getekend onder het presidentschap van Jimmy Carter.

Pelosi schrijft: ‘In de Taiwan Relations Act werd de verbintenis van de VS ten aanzien van een democratisch Taiwan vastgelegd en werd het kader geboden voor een economische en diplomatieke relatie die snel zou uitgroeien tot een belangrijk partnerschap. Deze wet bevorderde een diepe vriendschap die geworteld is in gedeelde belangen en waarden: zelfbeschikking en zelfbestuur, democratie en vrijheid, menselijke waardigheid en mensenrechten.’

Die voorstelling van zaken is eenzijdig. Op het ogenblik van de goedkeuring van de Taiwan Relations Act, hebben de VS en China al twee gezamenlijke verklaringen afgelegd, in 1972 en in januari 1979, waarin staat dat China één en ondeelbaar is en dat de wettige regering van China in Beijing resideert en de Volksrepubliek China leidt.

De internationale gemeenschap heeft zich zo goed als unaniem achter deze opstelling geschaard. Slechts 13 van de 193 landen die lid zijn van de Verenigde Naties erkennen Taiwan (waaronder Vaticaanstad).

De gezamenlijke verklaring van 1979 stoot in het Amerikaanse Congres op tegenstand. De Republikeinen tekenen protest aan. Om de tegenstand te sussen, beslist de regering-Carter om de Taiwan Relations Act te laten goedkeuren in het Congres. Carter laat vooraf de toenmalige Chinese leider Deng Xiaoping weten dat die wet eraan komt. Hij stuurt Deng de tekst die voorgelegd zal worden aan het Congres.

Deng neemt daar kennis van en zegt geen bezwaar te hebben. Hij voegt eraan toe dat de hereniging van China een interne kwestie is die alleen door China kan beslist worden en dat de Taiwan Relations Act een interne kwestie van de VS is, tenminste zolang de inhoud niet ingaat tegen de afspraken met China en tegen de één-China politiek. En dat is ook niet zo.

Wie de tekst van de wet erop naleest, merkt dat het zwaartepunt van de wet de vrede en de stabiliteit in de regio is. Er staat: ‘Het doel van deze wet is: 1/ Bij te dragen tot de handhaving van de vrede, de veiligheid en de stabiliteit in het westelijk deel van de Stille Oceaan; 2/ het buitenlands beleid van de Verenigde Staten te bevorderen door het toestaan en voortzetten van de commerciële, culturele en andere betrekkingen tussen de bevolking van de Verenigde Staten en de bevolking van Taiwan.’

Het gaat dus om vrede en veiligheid en om vriendschappelijke betrekkingen tussen twee bevolkingen. In een volgend punt zegt de wet: ‘Het is de politiek van de Verenigde Staten om duidelijk te maken dat de beslissing diplomatieke relaties aan te gaan met de Volksrepubliek China de verwachting inhoudt dat toekomst van Taiwan met vreedzame middelen zal bepaald worden.’

De formulering maakt duidelijk dat de VS de vreedzame oplossing vragen en verwachten, maar niet eisen. Wat overigens niet kan gezien de erkenning van de nationale integriteit van China door de VS. Dergelijke eis zou overeenkomen met een inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van China.

Een duik in de geschiedenis

Om de relatie tussen China en de VS inzake Taiwan beter te begrijpen, moeten we eerst even verder terug in de geschiedenis. In 1898 veroveren de Verenigde Staten de Filipijnen – gelegen ten zuiden van China. De afstand tussen de kust van China en die van de Filipijnen bedraagt 1.300 kilometer. De afstand tussen de kust van de VS en die van Filipijnen is 11.000 kilometer.

De VS president McKinley beschrijft de Filipijnen als een stapsteen naar de verovering van China en het controleren van de Stille Oceaan. Op het einde van de Tweede Wereldoorlog staan de VS voor een dilemma. Ze bereiden de na-oorlog voor. Om het zuidoosten van Azië onder Amerikaanse controle te krijgen en de economieën daar in hun voordeel te benutten, willen ze een sterke en betrouwbare bondgenoot in de regio.

Ze kiezen in eerste instantie voor China. Grote delen van China zijn sinds het midden van de jaren 1930 bezet door Japan. De twee belangrijkste Chinese politiek-militaire krachten zijn de Guomindang en de Communistische Partij van China (CPC). Zij vechten tegen de Japanse bezetter, al moet gezegd dat de Guomindang meer tegen de CPC dan tegen Japan strijdt. De Guomindang vertegenwoordigt de belangen van de grootgrondbezitters en de hoge Chinese bourgeoisie.

In september 1945 zegt president Harry Truman dat de Amerikaanse belangen in Azië het best gediend zijn met steun aan de opperste generaal van de Guomindang, Jiang Jieshi (noot van de redactie van ChinaSquare: Jiang Jieshi is beter bekend als Chiang Kai-shek). Een pro-Amerikaans China onder leiding van Jiang Jieshi biedt de meeste kans op de eenmaking van een grote Oost-Aziatische markt, aldus Truman. Het obstakel heet CPC.

Tijdens de oorlog sturen de Verenigde Staten een ononderbroken stroom van wapens naar het leger van de Guomindang. Vlak na de Japanse capitulatie transfereren de Verenigde Staten 400.000 tot 500.000 soldaten van Jiang Jieshi naar sleutelsteden in het land zoals Shanghai, Nanjing en Beijing.

De nationalistische legers krijgen in Beijing en Tientsin versterking van 50.000 Amerikaanse mariniers die de belangrijkste kruispunten bezetten, knooppunten van spoorwegen in het land en steenkoolmijnen in het noordoosten van het land bewaken. Op bevel van de Verenigde Staten mogen de Japanse fascistische troepen zich maar overgeven zodra de soldaten van Jiang Jieshi ter plaatse zijn; ze mogen de wapens niet eerder neerleggen.

President Truman moet toegeven dat dit niet erg koosjer is. In zijn memoires schrijft hij: ‘Wij moesten de ongebruikelijke maatregel nemen de vijand als bezetter te gebruiken, tot wij troepen van de nationale regering naar Zuid-China brachten en Amerikaanse mariniers de havens bewaakten. De Japanners kregen dus bevel stand te houden en de orde te bewaren. Te zijner tijd zouden Chinese troepen onder Jiang Jieshi hun overgave komen aanvaarden.’

Het is een confronterende ervaring voor het Chinese volk: de Japanse bezetter is vervangen door het leger van Jiang Jieshi + Japanse soldaten. Het gevolg is dat Jiang Jieshi en zijn bondgenoten dag na dag aan invloed en respect verliezen.

In 1949 volgt de totale nederlaag van de Guomindang. Die vlucht hals over kop naar Taiwan. In de jaren erna blijven de VS de overheid in Taiwan erkennen als de wettige regering. Dat verandert pas met de twee gezamenlijke verklaringen, in 1971 en 1979, zoals hierboven beschreven.

De verzwakking van China

De Chinezen zijn hun geschiedenis niet vergeten. De Verenigde Staten zijn hun land verscheidene keren binnengevallen: tijdens de Boxeropstand (1899-1901), de Opiumoorlogen (1839 -1860) en de Tweede Wereldoorlog. Vooral de twee eerste interventies gingen gepaard met gruwelijk geweld, massamoorden, verkrachtingen, dagenlange plunderingen…

De Chinezen moesten grondgebied afstaan aan Amerikanen, Fransen, Britten; ze verloren de controle over hele steden. Het Chinese volk heeft dat ervaren als een nationale vernedering en inbreuk op hun integriteit. Dat blijft in het geheugen van het volk hangen en zeker in het geheugen van de Communistische Partij van China. Zou de politiek om China te vernederen verleden tijd zijn? Pelosi bewijst van niet.

De Verenigde Staten zeggen al twee eeuwen dat hun controle over de Stille Oceaan, de Amerikaanse dominantie van de regio, de voorwaarde is voor de Amerikaanse hegemonie in de wereld. In 1898 zei senator Albert Beveridge, een ideoloog van het Amerikaans imperialisme: ‘Wie over de Stille Oceaan heerst, heerst over de wereld.’

In april 2015 zei de Amerikaanse minister van Defensie Ash Carter: ‘Het Aziatisch deel van de Stille Oceaan is de beslissende regio voor onze Amerikaanse toekomst. In de komende eeuw zal geen regio belangrijker zijn voor de Amerikaanse welvaart. Dankzij het leiderschap van president Obama zijn de Verenigde Staten economisch, diplomatiek en militair in staat deze kansen te grijpen.’

De hegemonie van de VS in de Stille Oceaan kan maar gerealiseerd worden door de verzwakking van China, met name door de afscheuring van Taiwan en de oorlog die daarmee ongetwijfeld gepaard gaat. Dat is de echte inzet van het bezoek van Nancy Pelosi aan Taiwan.

De kruistocht van Pelosi

Keren we nu terug naar haar vrije tribune in de Washington Post. Nadat ze de Taiwan Relations Act op een foute manier en zonder enige context voorgesteld heeft, gaat ze over tot een reeks beledigingen die ze verantwoordt zeggende dat zij en de Verenigde Staten niets anders zijn dan soldaten van de vrijheid, de democratie en de mensenrechten die het moeten opnemen tegen de autocratische, ondemocratische en wetteloze overheid in Beijing.

De Amerikanen, schrijft ze, doen niets anders dan hun plicht, met name ‘onze democratische partners in Taiwan’ te hulp snellen. In deze enkele zinnen zit de essentie van de ideologie vervat die de buitenlandse politiek van de VS sinds ruim 200 jaar het cachet moet geven van ridderlijkheid.

De woorden die hier gebruikt worden staan volkomen los van de werkelijkheid en van wat de VS in de realiteit doen. In de rij van honderden invasies, oorlogen en interventies, staan, wat de VS betreft, de begrippen democratie, vrijheid, mensenrechten, verdediging, beschaving, bescherming altijd voorop.

De Verenigde Staten noemen zichzelf al die tijd ‘het rijk van de vrijheid’, ‘de lichtgevende stad op de heuvel’, ‘de uiteindelijke hoop van alle volkeren’, ‘de onmisbare natie’ en meer van dat bombastisch gedoe.

Je kan dat ook lezen in het mooi op rijm gezette gedicht van Rudyard Kipling ‘The White Man’s Burden’, (de last van de witte man), uitgebracht om de oorlog tegen het Filipijnse volk vanaf 1898 te huldigen. Kipling dicht hoe de VS een heilige plicht hebben, een taak, een (door God gegeven) opdracht om overal beschaving en vrijheid en een ordentelijk gezag te brengen.

De meeste volkeren kunnen dat zelf niet, aldus Kipling en met hem nagenoeg alle leiders van de VS sinds 1800, ze moeten daarin geleid worden. De oorlogen van de VS zijn in die zin kruistochten voor een betere wereld. Zoals president Andrew Jackson in 1840 zei: ‘Wij zijn de soldaten van de vrijheid, wij zijn er om het mensdom te beschermen.’

Of zoals president Ronald Reagan in 1981 zei: ‘Wij hebben een afspraak met onze lotsbestemming. Wij zijn de baken van hoop voor de rest van de wereld.’ Of zoals president Bill Clinton in 1999: ‘Wij zijn de unieke en onmisbare natie van deze wereld.’

De Latijns-Amerikaanse vrijheidsstrijder Simon Bolivar typeerde hen al in 1840: ‘De Verenigde Staten lijken bestemd te zijn ons continent te tergen en te kwellen in naam van de vrijheid.’

De kruistocht van Pelosi voor een vrij Taiwan sluit aan bij die lange rij van oorlogen en veroveringen in naam van de beschaving, in dit geval tegen die autocratische en ondemocratische Communistische Partij van China.

Het bezoek van Pelosi en de bijdrage in de Washington Post sluiten een periode af in de Chinees-Amerikaanse betrekkingen. In 1971, bij de ontmoeting tussen Mao Zedong en Richard Nixon, zei Mao aan de Amerikaanse president: ‘Wij zijn een geduldig volk. Wij kunnen wel tot 100 jaar na de stichting van de Volksrepubliek (1949) wachten op de hereniging van ons land. Intussen passen wij het systeem toe van één land, met twee systemen.’

Wat wil zeggen: China is één en ondeelbaar maar voor een bepaalde periode mag Taiwan een eigen maatschappelijk systeem uitbouwen. Tegen die historische achtergrond klinkt het slot van de opiniebijdrage van Pelosi in de Washington Post als een oorlogsverklaring. Ze schrijft: ‘De Communistische Partij van China heeft de belofte van één land en twee systemen in de vuilnisbak gegooid.’ Met evenveel woorden zegt Pelosi de gezamenlijke communiqués van 1972 en 1979 op.