Dit is deel een van een externe bijdrage van Peter Peverelli (redacteur van Chinasquare) en Gordon Dumoulin over het belang van een cross-cultureel perspectief in conflicten tussen het Westen en China. De implicaties van dit artikel reiken echter verder dan China alleen. Het verscheen eerder op Chinabeschouwing.
Cultuur als basis voor de politieke organisatie van een natie; afbeelding Moroccoworldnews (disclaimer)
Vijand of spiegelbeeld
Moet het Westen China zien als een bedreiging of als een kans, een vriend of een vijand? Zijn we op weg naar een derde wereldoorlog? Betekent de schijnbaar onverbiddelijke opkomst van China de doem van de waarden waarin we al zo lang geloven? Zou er toch een vorm van communisme kunnen zegevieren? Zijn China’s motieven sinister? Probeert het ons te ondermijnen? Heeft het kwaad in de zin? Gezien de zeer slechte pers die China in de westerse media heeft gekregen, zou je dat zeker kunnen denken. Maar het woord ‘sinister’ heeft een interessante herkomst. De oorspronkelijke betekenis ervan heeft niets te maken met sluw oriëntalisme. Het betekent gewoon linkshandig. De meesten van ons zijn rechtshandig en gebruiken onze dominante linkerhersenhelften die aan de rechterkant van ons lichaam zijn verbonden. Maar een paar van ons zijn linkshandig, met die kant van het lichaam aangesloten op de rechterhersenhelft. Zulke mensen zijn het tegenovergestelde van ons. Ze ontkennen de manier waarop we zijn en gezien de archaïsche betekenis van het woord sinister, lijkt dit ons ooit bang te hebben gemaakt en wantrouwen te hebben gewekt.
Dit is de openingsparagraaf van het boek Has China Devised a Superior Path to Wealth Creation? The Role of Secular Values (2021). Dit boek is volledig gebaseerd op het 7-Dimensie (7-D) model van nationale cultuur ontwikkeld door Fons Trompenaars, een van de auteurs van het boek. Het wijst op het feit dat volgens het model de Chinese cultuur vergeleken met de westerse cultuur aan de andere kant van bijna alle dimensies ligt.
Dit is geenszins een nieuwe bevinding. De verschillen zijn openlijk beschikbaar op de website van Trompenaars Hampden-Turner (THT). Het is daarom verontrustend dat niemand, zelfs de meeste academici die bekend zijn met het model, nooit hebben geprobeerd alle kritiek op China vanuit een cross-cultureel perspectief te bekijken. Het idee dat veel van de conflicten niet van politieke maar van culturele aard zijn, kan die conflicten depolitiseren en het toneel vrijmaken voor vreedzame discussies. Vandaar de titel ‘it’s the culture, stupid‘, verwijzend met een knipoog naar de bekende politieke campagneslogan ‘it’s the economy, stupid‘ van voormalig president Bill Clinton tijdens zijn succesvolle Amerikaanse presidentsverkiezingen in 1992.
Allereerst zal dit essay de 7 culturele dimensies van het model introduceren. Om vervolgens met drie dimensies dieper in te gaan om de meest opvallende verschillen tussen de westerse en Chinese cultuur alsmede de gevolgen van die verschillen weer te geven met het model.
Het model zal ook tot een nauwkeurige definitie voor ‘Westerse cultuur’ leiden. Het Westen kan niet gelieerd worden aan een enkele natie en het niet hebben van een werkdefinitie van ‘het Westen’ is altijd een ernstige fout geweest in zowel pro- als anti-westerse argumenten. Bij sommige dimensies laten we de Engelse termen intact, omdat deze ook in de meeste Nederlandstalige literatuur ook gebruikelijk is.
Dimensies van Cultuur
Hoe meet je de culturen van verschillende landen? Trompenaars heeft tijdens seminars een reeks dilemma’s voorgelegd aan tienduizenden managers over de hele wereld om te zien aan welke kant van die dilemma’s ze terechtkwamen. Het doel van het gebruik van dilemma’s was om de respondent te verplichten om prioriteit te geven aan één van twee stellingen. Het woord di-lemma betekent ‘twee stellingen’ die ogenschijnlijk met elkaar in conflict zijn.
Deze dilemma’s waren veelal onaangename kwesties en de meeste managers gaven aan zich verscheurd te voelen om stelling in te nemen. Maar het blijkt een goede manier te zijn om culturele vooroordelen te identificeren, zoals bijvoorbeeld de meeste westerlingen vrijheid boven gemeenschap verkiezen, hoewel er een gemeenschap nodig is om die vrijheid te garanderen en als die dat niet doet, de vrijheid dan weer ernstig wordt beknot. De volgende uitleg van de verschillende dimensies heeft regelmatig ‘wij’ als onderwerp; verwijzend naar THT adviseurs.
Universalistisch – Particularistisch
Onze eerste dimensie meet of we meer gericht zijn op universele wetten of op specifieke omstandigheden. We vertellen elke respondent dat hij/zij een passagier is in een auto die bestuurd wordt door een beste vriend die de snelheidslimiet overtreedt en een voetganger aanrijdt en verwondt. De vriend wordt naar de rechtbank gebracht waar de respondent de enige getuige is. Als de verweerder niet zou vertellen dat de vriend te hard reed, zou hij waarschijnlijk vrijkomen. Welk recht of welke reden heeft de vriend om de hulp van de respondent te verwachten? Dit dilemma plaatst de waarde van een universele wet die een waarheidsgetrouwe getuigenis in een rechtbank vereist tegenover vriendschap en een uitzonderlijke verplichting tegenover een bepaalde vriend. Welke kant van dit dilemma kies je? Is het waarheid of toewijding?
Zuid-Koreanen zijn tijdens cultuurseminars naar voren gekomen om de consultants te bedanken voor het bewijzen dat Amerikanen corrupt zijn. ‘Ze zullen zelfs hun beste vrienden niet helpen!’ Amerikanen kwamen ook naar voren en bedankten ons voor het bewijzen dat Zuid-Koreanen corrupt zijn. ‘Ze liegen zelfs onder ede!’
Laten we aannemen dat we ‘vriend’ vervangen door de liefde van je leven, de vrouw aan wie je zojuist een huwelijksaanzoek hebt gedaan? Ga je haar laten vallen? Wat we kiezen hangt af van omstandigheden en verschillende landen hebben historisch gezien verschillende omstandigheden meegemaakt.
Onderstaande wereldkaart laat zien welke landen meer universalistisch zijn (donkerblauw) en welke een meer particularistische cultuur hebben.
Afbeelding : THT Consulting
Individualistisch – Communautair
Onze tweede dimensie heeft te maken met waarom mensen doen wat ze doen. Gaat het om ‘zoveel mogelijk persoonlijke vrijheid’ te krijgen? Of is het om ‘continu voor de behoeften van medemensen te zorgen’? Dit dilemma illustreert de dimensie: individualisme versus gemeenschap.
Een interessant kenmerk in deze is de grootte van de minderheden. Terwijl Amerikanen de vrijheid twee tegen één steunen, werkt zo’n 32% van hen voor de gemeenschap. Chinezen stemmen 50/50 over deze kwestie, wat suggereert dat hun ondernemersindividualisme er altijd is geweest. Toch bevinden alle Aziatische landen behalve Japan zich in de onderste helft van de grafiek, waar de bezorgdheid over de gemeenschap veel groter is. Discriminatie van de Chinezen, aanwezig in vele landen, kan hen ertoe bewegen handel te gaan drijven, net als de Britse en Amerikaanse Quakers, Non-Conformisten, Hugenoten en Joden. Als je in de handel gaat, heb je de neiging om met rust gelaten te worden en zijn regeringen minder onderdrukkend. Om te overleven heb je iets meer nodig dan je uiterlijk. Je moet entertainen, uitblinken in sport, geld verstrekken, mensen genezen en helpen, uitblinken in wetenschap etc.
Dat werken een vorm van vrijheid is werd duidelijk tijdens de COVID 19 pandemie. Moeten we de gemeenschap opsluiten en redden of ons wagen aan individuele uitdagingen? Wat gebeurt er als het aantal sterfgevallen stijgt en consumenten ervoor kiezen thuis te blijven?
Afbeelding : THT Consulting
Specifiek – Diffuus
Onze derde dimensie is specifiek versus diffuus. Geeft een cultuur er de voorkeur aan dingen te analyseren en op te breken, of om te relateren, om dingen te verbinden en op te bouwen? We vroegen respondenten wat hun opvatting van een bedrijf was. Welke van de volgende beschrijvingen hadden hun voorkeur? Begrippen die respectievelijk specifiek en diffuus aanduiden zijn cursief.
‘Een bedrijf voert een verscheidenheid aan functies of taken uit. Mensen worden ingehuurd om deze uit te voeren met behulp van machines en apparatuur. Ze worden betaald voor uitgevoerde taken.’
‘Een bedrijf is een groep mensen die samenwerken. Ze hebben sociale relaties met elkaar en met de organisatie. Hun effectieve functies zijn afhankelijk van die relaties.’
Hier zijn de resultaten die we hebben gekregen.
De resultaten zetten Noord-Amerika, het VK en Australië aan het specifieke einde van de dimensie; Scandinavië en Europa in het midden en Oost-Azië aan het diffuse einde. Het verschil tussen de VS, 91%, en China, 17% is enorm en kan de huidige vijandigheid helpen verklaren. Geen enkel Oost-Aziatisch land geeft de voorkeur aan de specifieke beschrijving en die landen die het minder schuwen, zijn ex-Britse koloniën, Maleisië, Hong Kong en Singapore.
Een belangrijk symptoom van een zeer hoge specificiteit is de overtuiging dat winstgevendheid ons alles vertelt wat we moeten weten over een bedrijf. Alles wat een bedrijf doet kan worden verklaard door de bottom line, een enkele statistiek die alles zegt. We vroegen of ‘het enige doel voor het bedrijf winst is’ :
Deze vraag wordt door geen enkel land met een meerderheid bevestigd. Maar de resultaten geven wel aan dat in de VS, het VK en voormalige koloniale naties een aanzienlijk deel van de ondervragers dit standpunt steunt. De behoefte om alles terug te brengen tot een enkel cijfer is nog steeds duidelijk aanwezig voor vele managers, onder wie financiers. Vijf van de zes meest afwijzende winst-as-sole-indicator zijn Oost-Aziatisch. Vijf van de meest winstgerichte zijn Engelstalig.
Afbeelding : THT Consulting
Achieved status – Ascribed status
Onze vierde dimensie gaat over hoe een cultuur status verleent. Doet het dat op basis van wat iemand heeft bereikt of schrijft het status toe aan mensen op andere gronden: hun uiterlijk, hun klasse, hun familie, hun potentieel, hun vriendelijkheid, hun roeping, hun etniciteit of hun menselijkheid. We stelden respondenten voor om te handelen zoals het hen echt uitkomt, zelfs als ze dingen niet voor elkaar kregen. We verwachtten dat degenen die gericht waren op prestaties deze verklaring zouden afwijzen en dat deden ze ook.
Het is verrassend te zien hoe weinig steun en waardering er is voor feitelijke prestaties. De hoogste score is onder Amerikanen, maar ook ‘slechts’ 59%. Slechts drie landen scoren boven de 50%. Prestaties lijken nauw verbonden te zijn met publieke waardering, de mate van vertrouwde bekendheid en bekoring van het behaalde succes en/of de opmerkelijkheid van het succes met name de geldelijke verdiensten. De laatste soort prestatie hangt af van markten die rijkdom verstrekken aan markten die klanten aantrekken. Maar er zijn veel talenten die markten niet belonen. Degenen die de moeilijkste uitdagingen aangaan, problemen oplossen die weinigen begrijpen, andere mensen helpen en ondersteunen, medeleven tonen, onrecht bestrijden en onze omgeving in stand houden, ‘loont’ niet in de conventionele zin. Inderdaad, ze hebben misschien weinig te laten zien voor levenslange strijd voor het milieu, sociale rechtvaardigheid, gevangenishervorming, vrouwengelijkheid, mensenrechten enzovoort. Ondanks dat zijn er redenen om hen dankbaar te zijn en hen te bewonderen.
Bovendien is er een kwestie van gelijkheid. Als we status geven aan anderen, ongeacht hun track-record tot nu toe, dan is de kans groter dat ze die in de toekomst zullen bereiken. We geven ze het vertrouwen om ‘het te proberen’. Ze zijn belangrijk voor ons voordat ze op weg zijn om iets te bereiken. Moeten we niet op deze manier opvoeden?
Deng Xiaoping werd veel geprezen in het Westen, toen hij aankondigde ‘het is glorieus om rijk te zijn’. China had eindelijk begrepen waar het Westen over ging, ook al was de bekentenis te laat. Mensen worden verrijkt wanneer hun vrienden en collega’s hen proberen te betrekken en status aan deze kans toe te schrijven. Waar het om gaat is niet een grote buit, maar je aansluiten bij anderen en je fortuin samen laten gaan met dat van hen. China kent een participatie-economie. En ook in het westen zijn mensen hiervan bewust. Bij het einde van de film ‘It’s a Wonderful Life‘ wordt de held eraan herinnerd dat ‘geen mens een mislukkeling is zolang hij/zij vrienden heeft’. Het is eerder dat deze bewustwording ons niet voldoende kan schelen.
Afbeelding : THT Consulting
Internal control – External control
Onze vijfde dimensie heeft te maken met introvert tegenover extravert wat betreft de omgeving. Degenen die pionierden met het kapitalisme zijn er trots op het hele systeem te hebben gevormd en gezag te hebben over het functioneren. De selfmade man heeft zichzelf geschapen door pure wilskracht en is grotendeels verantwoordelijk voor zijn eigen grootsheid. Zoals Frank Sinatra zong: ‘I did it my way.’ Als je God al bedankt, is het voor mijn ‘onoverwinnelijke ziel’. Je bent ‘bloody but unbowed’ bij tegenslagen.
Het probleem met introversie is dat onze huidige klimaatcrisis er veel aan te danken heeft. Onze take-make-waste-cultuur is grotendeels het gevolg van het uitbuiten van onze planeet zonder na te denken over ecologie, het geloof dat we moeten krijgen wat we willen, ongeacht de kosten voor het milieu of andere mensen. De overtuiging dat er geen denkwijzen van belang zijn behalve onze eigen grenzeloze verlangens. Het heeft ons ertoe gebracht de wonderen van de evolutie steevast te onderschatten en de natuur het ‘denken van een fabriek’ op te leggen. We hebben introversie versus extraversie gemeten aan de hand van een reeks uitspraken als ‘Wat er met mij gebeurt, heb ik zelf in de hand’ of ‘Geluk bestaat niet.’ Wat we hebben gevonden, wordt hieronder beschreven.
Afbeelding : THT Consulting
Wat we zijn of zouden moeten zijn, de controle hebben over ons eigen lot is een afdoende aantrekkingskracht in Engelstalige landen, waarvan er vijf bovenaan staan en waarvan de zevende het VK zelf is. Het was de sleutel tot de beslissing van Groot-Brittannië om de EU te verlaten en zijn eigen weg in te slaan. Het idee is dat je je toekomst smeedt door een ontembare vastberadenheid en ‘ruling the waves’. Slaaf zijn is voor Afrikanen, niet voor de Britten. Spanje heeft een lange traditie van macho zijn waarbij mannen het andere geslacht hun wil opleggen. Of het mogelijk is om onafhankelijk te zijn in een wereldwijd systeem in plaats van onderling afhankelijk, is een open vraag. We zien dat China (en andere Oost-Aziatische landen) veel meer naar buiten gericht zijn, aan het einde van het ‘external control’ spectrum. Het reageert gemakkelijker en sneller op externe invloeden, zoals bijvoorbeeld COVID 19.
Landen die het kapitalisme niet hebben ‘uitgevonden’, maar nu met een inhaalslag bezig zijn, zien zichzelf veelal te midden op woelige zeeën met woeste golven waaraan ze zich moeten aanpassen. Geluk of pech spelen een belangrijke rol in Chinese verhalen, getuige de pandemie die daar begon.
Een andere aanvaring met introversie is dat assertieve mensen in de verleiding komen om meer te praten dan te luisteren, zonder rekening te houden met het Japanse spreekwoord dat we twee oren hebben maar slechts één mond, zodat we meer kunnen horen en minder spreken. Een probleem met ‘ons praten’ is dat Oost-Aziaten veel gemakkelijker en sneller van ons leren dan wij van hen. We beschuldigen hen van kopiëren, maar dit is een reactie op onze bereidheid en gretigheid les te geven en onszelf te uiten.
Oost-Azië is een luistercultuur in vergelijking met de praatcultuur van het Westen. Wanneer je probeert in te halen, is extern gericht luisteren een noodzaak en zal het leiden tot sneller leren. Dr. Fauci werd door Republikeinse wetgevers gevraagd of China Amerikaanse ideeën over vaccins stal. Hij zei dat hij hieraan twijfelde, want over een week of zo zouden de resultaten toch gepubliceerd worden!
Sequential – Synchronic
Onze zesde dimensie heeft te maken met hoe een cultuur over tijd denkt. Aangezien tijd niet kan worden waargenomen of aangeraakt, is het een kwestie van culturele interpretatie. Sommige culturen hebben de neiging de tijd te zien als opeenvolgend op de manier van een passerende trein, zoals de welbekende spreuk ‘de tijd kent geen genade’ terwijl andere culturen tijd meer synchroon zien oftewel ‘de klokken gelijk zetten’ .
Het verschil is het duidelijkst te zien in de Amerikaanse versus Japanse productie. De Amerikanen specialiseerden zich in dingen snel doen, in tijd- en bewegingsstudies en in wetenschappelijk management. De truc was voor werknemers om de snelheid van de transportband of machine bij te houden, zelfs waar dit bijna onmogelijk leek. Snelheid (tijd) kan hierin leiden tot reductionisme van menselijke arbeid als een onderdeel van machines.
Daarentegen hebben de Japanners just-in-time uitgevonden. Dit neemt een aantal sequenties en voegt ze samen zodat ze in harmonie werken. De Japanners bestuderen nog steeds ijverig het taylorisme, maar synchroniseren diens aaneenschakeling net op tijd, om een ‘steeds snellere dans’ te creëren. De managers die de ene reeks met de andere kunnen harmoniseren, zijn in staat om op lange termijn te denken, terwijl degenen die alleen in termen van sequenties denken, ‘snel geld willen verdienen’.
Afbeelding : THT Consulting
Long term self-control – Short term self-indulgence
We vroegen managers naar de lengte van hun tijdshorizon en hoewel het Oosten meer langetermijndenken had dan de meeste westerse landen, waren de verschillen relatief klein. Een meer succesvolle reeks onderscheidingen werd gevonden door Geert Hofstede, die een lange-termijn versus korte-termijn schaal creëerde en ontdekte dat dit sterk correleerde met zelfgenoegzaamheid op korte termijn en langdurige zelfbeheersing. Hier zijn Hofstede’s bevindingen :
Merk op dat er tussen Nederland en Zuid-Korea een verschil is tussen 56% en 25%, zo’n 31 procent lager. De Oost-Aziatische landen bevinden zich zonder uitzondering aan het langetermijn einde van de schaal. Het lijkt erop dat een deel hiervan te wijten is aan de zelfbeheersing die nodig is om te wachten en de zelfgenoegzaamheid die nodig is om nu te genieten. China’s langetermijnhouding komt tot uiting in de bereidheid om te investeren in hernieuwbare technologieën en elektrische voertuigen, zijn wereldleidende rol bij het bouwen van infrastructuur tussen zichzelf en de rest van de wereld en het maken van gezondheid tot deel van die infrastructuur. De spaartarieven in Oost-Azië zijn ook aanzienlijk hoger, terwijl veel westerse landen grote schulden hebben.
China leent ook, sommigen zouden zeggen excessief, maar het doet dit voornamelijk om de industrie op lange termijn op te bouwen, niet om consumptie op korte termijn te bevredigen. We kunnen opmerken dat de lange termijn de korte termijn omvat en dit levert uiteindelijk meer op. Maar winsten op korte termijn daarentegen, vooral financiële speculatie, maken het opbouwen van de industrie op lange termijn onmogelijk.
Je kunt 1000 spannende weddenschappen aangaan met het geld dat nodig is voor geduldig beleggen. Bijna alles wat de moeite waard is, kost tijd en geduld. Er wordt algemeen erkend dat noch Wall Street, noch de stad veel honger heeft naar het opbouwen van industrieën. Het opbouwen van bedrijven als Rolls Royce en ICI zouden vandaag de dag geen kans van slagen hebben in Groot-Brittannië. De voorliefde is om geld uit de industrie te halen en er niet in te stoppen. We zijn nu in een positie om alle dimensies samen te vatten, als we Hofstede’s Zelfgenoegzaamheid – Zelfbeheersing opnemen, met behulp van onze positief-negatieve verschillen.
Het aan het begin van dit artikel geciteerde boek werd eerder op China Square besproken.
