Zelfspot is altijd een sterk element in de Chinese cultuur geweest en komt nog sterker terug in de nieuwe internetsubcultuur. De laatste ontwikkeling is dat sommige jonge Chinezen zichzelf “ratten” noemen om hun worsteling met de eisen van de tijd te omschrijven.
Diverse ratten (hamsters); illustratie Bilibili (disclaimer).
Xiaohongshu
Een van de populairste netwerken in China van dit moment is Xiaohongshu (letterlijk: het kleine rode boek). Een jonge vrouw postte onlangs een selfie met het bijschrift: ‘Rat rat ik sta op het punt ontslagen te worden.’ In een clip van 42 seconden met meer dan 16.000 likes op Douyin, de Chinese versie van TikTok, becommentarieert zij de vriendjespolitiek van haar ouders jegens haar broer met een foto van een hamster: ‘Wanneer rat rat een schattig jurkje draagt voor Chinees Nieuwjaar, vertellen haar familieleden de moeder van de rat dat ze haar van school moet halen en prioriteit moet geven aan het vinden van een geschikte man.’
Bilibili
Welkom bij ‘rat rat’, de nieuwste meme die over Chinese sociale media raast. Hoe is het begonnen? Vorige maand plaatste een studente op Bilibili, een op jongeren gericht platform voor het delen van video’s, een filmpje waarin ze haar verhaal vertelt over opgroeien in armoede. ‘Ik, rat rat, wilde altijd al in een grote stad wonen, maar die plaatsen zijn notoir onvriendelijk voor ratten,’ zegt ze. ‘Als er een rat verschijnt, haast iedereen zich om hem te verdelgen. Ratten zijn het soort wezens dat in het riool thuishoort en alleen naar buiten komt als het donker is.’
Rattenliteratuur
Deze video trok meer dan 2,36 miljoen kijkers aan en bijna 6.000 reacties op Bilibili. Meer jogneren plaatsten posts met de term ‘rat rat’. De term is in de afgelopen weken geëvolueerd tot een meme genaamd ‘rattenliteratuur’ (shushu wenxue), wat leidde tot talloze video’s en berichten, met een nieuwe reeks neologismen, die miljoenen views hebben opgeleverd.
Waarom ratten?
Ook dit vloeit voort uit de Chinese traditie. Burgers uiten geen directe kritiek op de zittende keizer, maar doen dit in de vorm van allegorieën. In plaats van op een letterlijke en serieuze manier uit te halen naar, bijvoorbeeld, een oneerlijke situatie, nemen Chinezen liever hun toevlucht tot parodieën om subtiel – en enigszins luchthartig – hun ontevredenheid te uiten. Een andere Chinese traditie is jezelf kleineren om nederigheid te tonen. In China, net als elders, wordt de rat vaak in een negatief daglicht gesteld: een voedsel stelende, ziekte verspreidende plaag. Deze combinatie van culturele tradities en moderne technologie levert een goede manier op om maatschappijkritiek op acceptabele wijze te uiten.
Van oom naar rat
De term rat rat is afgeleid van een bijna gelijkluidend woord shushu dat ‘oom’ betekent. In 2020 begonnen Bilibili-gebruikers de uitdrukking ‘oom’ te gebruiken om de CEO van de site, Chen Rui, te bespotten, die zwaar bekritiseerd werd voor het prioriteren van inkomsten boven het optimaliseren van de gebruikerservaring. “Oom, ik houd vooral van geld” werd een populaire uitdrukking. Op een gegeven moment gingen Bilibili-gebruikers “rat rat” – gebruiken voor het vertellen van verhalen over teleurstelling. ‘Rat rat, ik had een oogje op een meisje, maar ik ben zo nutteloos. Uiteindelijk kan ik niet eens vrienden met haar zijn. Ik heb alles verknald. Rat rat, ik moet voor altijd alleen in een moeras leven.’
Trauma
Begin 2023 ontdekten Xiaohongshu-gebruikers de term en nam het een snelle vlucht. Nu is de meme uitgegroeid tot een symbool voor mensen met een trauma: opgroeien in armoede, pesten op scholen, mishandelende ouders, medische problemen, werkloosheid en een algemeen gevoel van hopeloosheid zijn veel voorkomende onderwerpen. ‘Rat rat, ik had ooit een bewogen leven voor mezelf voor ogen, maar realiseer me nu dat ik een gewone rat ben met eindeloos werk en overuren.’
Niet te serieus
Hoewel sommige westerse publicaties dit verschijnsel opvoeren als een bewijs dat Chinese jongeren teleurgesteld zijn in de huidige maatschappij, wil ik hier benadrukken dat dat een niet geheel correcte interpretatie is. De reduplicatie shu shu ‘rat rat’ geeft een charmante ondertoon aan de onsympatieke rat. In tegenstelling tot de deprimerende ondertoon van de verhalen, voegen woordspelingen en visuele grappen vaak ook luchthartige humor toe aan de ‘rattenliteratuur’. Foto’s van schattige hamsters (i.p.v. ratten) worden vaak gebruikt om een bericht te begeleiden.
Zelfspot
Deze zelfspot rond het symbool ‘rat’ sluit aan bij een trend waarover ik eerder op Chinasquare berichtte: lying flat (plat liggen). Aan de ene kant is er een trend onder Chinese jongeren langer op zichzelf te blijven wonen, maar aan de andere kant noemen ze zich ‘alleenstaande honden (danshengou)’. Jonge Chinezen die van de snelle hap leven duiden hun dieet aan als ‘punkdieet (pengke yangsheng)’ en leeftijdsgenoten die proberen zich niet meer in te spannen dan nodig is om te blijven leven duiden dat aan als ‘plat liggen (tanping)’. Dit zijn alle negatieve termen die juist een positieve houding benadrukken.
Nieuwe sociale structuur
De Chinese samenleving evolueert sneller dan waar ook ter wereld en die verandering is tijdens de COVID-periode nauwelijks afgeremd. Het aanpassingsvermogen waarin Chinezen zo excelleren is de afgelopen paar jaar enorm op de proef gesteld. Dat geldt met name voor de sterke gemeenschapszin van Chinezen. Online contacten vervingen directe sociale interactie en dat is waarschijnlijk de reden dat China zo’n verscheidenheid aan sociale netwerken kent. Jonge Chinezen vormen daar nieuwe gemeenschappen, aangeduid met nieuwe termen die passen bij de situatie van het moment. Het zijn geen symbolen van maatschappelijk verval, maar juist van nieuwe sociale structuren. Chinasquare zal deze ontwikkelingen nauwgezet volgen.
Bronnen: thechineproject.com, chinasquare.be, Xiaohongshu.
